آیا فراموش کردن زبان مادری ممکن است؟ دلایل و راهکارها

به گزارش رکنا، زبان مادری که به آن "زبان اول" نیز گفته می‌شود، نخستین زبانی است که یک فرد از همان ابتدای زندگی یاد می‌گیرد. این زبان معمولاً بخش جدایی‌ناپذیری از هویت فرهنگی و شخصی هر فرد را تشکیل می‌دهد و به او امکان می‌دهد با اعضای خانواده و اطرافیان ارتباط برقرار کند و فرهنگ و سنت‌های خود را حفظ کند.

 آیا ممکن است زبان مادری به مرور زمان از ذهن ما پاک شود؟ به‌طور خاص، اگر فردی به منطقه یا کشوری با زبان متفاوت مهاجرت کند و زبان جدید را به طور مستمر استفاده کند، آیا زبان مادری کم‌رنگ می‌شود یا کاملاً فراموش می‌گردد؟

آیا فراموشی زبان مادری ممکن است؟

در علم زبان‌شناسی، این پدیده به عنوان "کاهش تسلط بر زبان مادری" شناخته می‌شود. این عبارت به شرایطی اشاره دارد که فرد به دلیل عدم استفاده کافی، مهارت‌های زبانی خود را در زبان اول از دست می‌دهد. از دیدگاه محققان، این اتفاق به ویژه در میان کودکانی که به محیط‌هایی با زبان متفاوت نقل مکان می‌کنند، بسیار رایج‌تر است.

برای مثال، کودکانی که توسط خانواده‌هایی در کشورهای دیگر به فرزندخواندگی پذیرفته می‌شوند، ممکن است زبان مادری خود را از دست بدهند. یک مطالعه در سال ۲۰۰۳ در مجله Cerebral Cortex نشان داد که کودکانی که در کره متولد شده‌اند، اما میان سنین ۳ تا ۸ سال به فرزندخواندگی خانواده‌های فرانسوی درآمده‌اند، در سن میانسالی دیگر توانایی خاصی در زبان کره‌ای ندارند و تفاوتی با افراد بومی فرانسوی که اصلاً زبان کره‌ای یاد نگرفته‌اند، ندارند.

نقش سن در حفظ مهارت‌های زبانی

لورا دومینگز، استاد زبان‌شناسی در دانشگاه ساوتهمپتون بریتانیا، اظهار داشت که سن، یکی از عوامل کلیدی در کاهش تسلط به زبان مادری است. او توضیح داد: "هرچه فرد در سنین بالاتری نقل مکان کند، احتمال حفظ مهارت‌های زبانی او در زبان مادری بیشتر است. چرا که پایه‌های زبانی قوی‌تری در ذهن او شکل گرفته است."

برای مثال، تحقیقات نشان داده‌اند که نوجوانان و بزرگسالان به ندرت بخش‌های اصلی زبان مادری مثل ساختارهای دستوری و زمان‌ها را فراموش می‌کنند. این امر به این دلیل است که بعد از دوره بلوغ (حدوداً در سنین ۸ تا ۱۴ سالگی)، مغز افراد کمتر پذیرای تغییرات عمده است و مهارت‌های زبانی تثبیت شده‌اند.

دومینگز افزود: با این حال، بخشی از زبان که در معرض فراموشی بیشتری قرار دارد، واژگان و ذخیره لغات است. برای مثال، فردی که به زبان انگلیسی صحبت می‌کند و مدتی را در کشوری با زبان دیگر مثل اسپانیا گذرانده باشد، ممکن است بعد از بازگشت، در به خاطر آوردن برخی واژه‌ها و معانی در زبان مادری خود دچار مشکل شود.

پدیده بازیابی واژگان: چرا مغز به زمان نیاز دارد؟

به گفته دومینگز، این موضوع به معنای فراموشی کامل نیست، بلکه مغز زمان بیشتری برای بازخوانی واژگان مورد نظر نیاز دارد. او این فرایند را به جست‌وجو در دو مخزن واژگانی مختلف تشبیه کرد. هنگامی که فرد بار دیگر در محیط زبان مادری غوطه‌ور شود، توانایی بازیابی کلمات و زبان سریع‌تر خواهد شد.

مقاومت دستور زبان در برابر فراموشی

دومینگز همچنین یادآور شد که ساختارهای دستوری نسبت به واژگان در برابر فراموشی مقاوم‌تر هستند. به عنوان مثال، یک تحقیق که در سال ۲۰۲۳ در مجله The Language Learning Journal منتشر شد، نشان داد که سخنوران بومی اسپانیایی ساکن بریتانیا که به مدت بیش از ۱۵ سال از زبان انگلیسی استفاده می‌کردند، همچنان در استفاده از زمان‌های دستوری زبان اسپانیایی ثبات داشتند.

در زبان اسپانیایی، برای بیان یک عمل جاری دو حالت مختلف وجود دارد که از لحاظ معنایی متمایزند. در مقایسه، زبان انگلیسی برای این موارد ساختارهای متفاوت‌تری نیاز دارد. نتایج این پژوهش‌ها نشان می‌دهد که چنین تغییراتی به سادگی در زبان مادری افراد اتفاق نمی‌افتد.

نقش شرایط فردی در فراموشی زبان

همچنین محققان معتقدند که مدت زمان یادگیری زبان و میزان قرار گرفتن در معرض آن نقش عمده‌ای در مقاومت فرد نسبت به فراموشی زبان ایفا می‌کنند. آنتونلا سوراچه، استاد زبان‌شناسی در دانشگاه ادینبرو بریتانیا، گفت زمانی که فرد به زبان فراموش‌شده بازگردد، ممکن است تعجب کند که بسیاری از مهارت‌ها و کلمات به ذهن او بازمی‌گردند.

او همچنین اضافه کرد: "ممکن است به نظر بیاید که همه چیز فراموش شده است، اما مغز هنوز اطلاعات را به خوبی ذخیره کرده است."

بازگشت زبانی در بیماری‌ها

نکته جالب دیگر مربوط به بازگشت زبانی در افراد مسن است، به ویژه کسانی که از بیماری‌هایی مانند دمانسیا رنج می‌برند. افرادی که در طول عمر دو یا چند زبان را یاد گرفته‌اند، ممکن است به علت اختلالات مغزی دوباره به استفاده بیشتر از زبان مادری خود بازگردند. این پدیده که از آن به عنوان "بازگشت زبانی" یاد می‌شود حتی پس از سال‌ها زندگی در محیط‌های چند زبانه نیز ممکن است رخ دهد.