تاریخچه استقلال

باشگاه فرهنگی ورزشی استقلال ایران که به اختصار با نام استقلال شناخته می‌شود، یکی از محبوب‌ترین و پرافتخارترین باشگاه‌های فوتبال در ایران است که مسیر پر فراز و نشیبی را از زمان تاسیس تا کنون طی کرده و قهرمانان ملی بسیاری را به جامعه ورزشی ایران معرفی نموده است. باشگاهی ورزشی که از تشکل صنفی برای سامان‌دهی به ورزش دوچرخه‌سواری در تهران و توسط برخی از فعالان این رشته شروع به کار کرد و پس از گذشت مدت زمان اندکی، تبدیل به یکی از بی‌رقیب‌ترین باشگاه‌های فوتبال تهران تبدیل شد.
باشگاه استقلال از سال 1324 تا به امروز، بارها دچار تغییراتی در نام، لوگو و نشان، مربی، بازیکنان، کادر فنی و... شده، اما آنچه در ضمیر اصلی این باشگاه پا برجا باقی مانده، اصالتی است که طرفداران خود را طی دهه‌ها فعالیت حفظ کرده و افتخارات بسیاری را برای این طرفداران و برای ایران به دست آورده است. در ادامه این مطلب قصد داریم به شکلی کامل و دقیق به تاریخچه باشگاه استقلال و تمامی تحولات و دستاوردهای این باشگاه ورزشی محبوب در دوره‌های مختلف بپردازیم.

تاسیس باشگاه دوچرخه سواران و در پی آن باشگاه تاج

درست در آخرین سال جنگ جهانی دوم و تحولات گسترده‌ای که هم‌زمان با آن در دنیا و ایران در حال شکل گیری بود، در پایتخت ایران گروهی از دوچرخه سواران برای سامان‌دهی رشته دوچرخه سواری نشست‌هایی را برگزار کردند و به اتفاق، یک تشکل صنفی فرهنگی ورزشی را بنا نهادند که پس از مدت کوتاهی، ساختار این کانون به شکل یک باشگاه فرهنگی ورزشی در آمد و به طور دقیق در تاریخ 4 مهر 1324 با نام کلوپ دوچرخه سواران، در خیابان فردوسی تهران آغاز به کار کرد. هسته اولیه این باشگاه شامل پنج نفر به نام‌ها و مشاغل: میرزایی (نجار)، نواب (دوچرخه‌ساز)، خشایی (نگهبان بانک)، خسروانی (افسر) و جانان‌پور (کارمند تربیت بدنی) بود که بعدها یکی از این اعضا یعنی پرویز خسروانی، امتیاز این باشگاه را خریداری نمود و به عنوان اصلی‌ترین فرد در این مجموعه نقش بسزایی را در شکل‌گیری آن ایفا کرد.
کلوپ دوچرخه سواران از همان سال نخست فعالیت، گستره فعالیت‌های خود را به دیگر رشته‌های ورزشی از جمله فوتبال افزایش دادند و هسته اولیه تیم فوتبال این باشگاه با ادغام تیم نادر (به سرپرستی محمد جاودان) و تیم شهاب (به سرپرستی پرویز عمو اوغلی) در سال 1325 شکل گرفت. در همان سال با پیوستن چهره‌هایی مانند علی دانایی‌فرد از تیم تور تهران به این تیم تازه تاسیس، فرآیند تکامل آن طی شد و به این ترتیب، باشگاه دوچرخه‌سواران در پاییز 1325 اولین حضورش را در مسابقات قهرمانی باشگاه‌های تهران و جام حذفی تهران آغاز کرد.
نخستین مقام قهرمانی تیم استقلال با نام باشگاه دوچرخه‌سواران مربوط به جام حذفی تهران در فصل 27-1326 است و تا زمستان سال 1328 نیز با همین نام به شرکت در مسابقات مختلف ادامه داد. تا اینکه در سال 1328 پرویز خسروانی که یکی از افسران گارد شاهنشاهی بود، امتیاز این کلوپ را از دیگر موسسان خریداری نمود و به عنوان تنها صاحب امتیاز باشگاه، نام آن را به تاج تغییر داد.

دوران اقتدار تیم فوتبال تاج (۱۳۳۰ تا ۱۳۴۰)

شروع دهه 1330 برای باشگاه تاج پر از بردهای شیرین و قهرمانی جام حذفی در سال‌های 30 و 31 بود و این باشگاه با تاسیس باشگاه‌های دیگری به نام‌های تورج، افسر، دیهیم، کوروش و اتم برای سنین پایین‌تر، اقدام به کشف و پرورش استعدادهای نو جهت تامین پشتوانه باشگاه نمود. سال 1332 اما آغاز فراز و نشیب‌های این باشگاه بود که با بروز اختلاف بین دانایی‌فرد و مدیران باشگاه و خروج او به همراه برخی از بازیکنان مانند اصغر جدی‌کار و بیوک جدی‌کار، نادر افشار، رضا زمینی و پرویز کوزه‌کنانی و پیوستن‌شان به تیم نادر شروع شد و تا پایان سال 1335 ادامه یافت. در این بازه زمانی رسول مددنوعی برای دو فصل هدایت تیم تاج را بر عهده داشت و بازگشت دانایی فرد به تاج نیز نتوانست از افول این تیم تا سال 35 جلوگیری کند.
جام حذفی تهران در سال 1335 اما بازگشت شکوه دوباره به تیم تاج بود. تاج در این سال توانست با دشواری و پس از 5 بازی پیاپی، به تیم شاهین غلبه کند و قهرمان این جام شود. در تابستان سال 36 تیم تاج یکبار قهرمان جام باشگاه‌های تهران و یکبار قهرمان ایران شد تا نخستین قهرمانی ملی را نیز به افتخارات خود اضافه کند. افتخارات تیم تاج در سال 38 با قهرمانی هر دو جام باشگاه‌ها و حذفی تهران ادامه یافت و این دوگانه در سال‌های بعد یعنی فصل 40-39 نیز ادامه یافت و بدین ترتیب، تیم تاج یکه تاز تمامی جام‌های داخلی تهران تا سال 41 گردید.

فصلی جدید با انتساب زدراکو رایکوف (۱۳4۰ تا ۱۳5۰)

اقتدار و قهرمانی‌های پیاپی باشگاه تاج با نخستین نسل طلایی بازیکنان، تا اوایل دهه 40 و به طور دقیق سال 1342 ادامه یافت و پس از آن، با انتقال ستارگانی مانند حشمت مهاجرانی، حسن حبیبی، منوچهر حبیبی، محمد رنجبر و اصغر شرفی به تیم پاس و خداحافظی ستارگانی مانند پرویز کوزه‌کنانی، برادران بیاتی و نادر افشار از دنیای فوتبال، تیم تاج نیز رو به افول رفت و این افول، تا اواخر دهه 40 و ظهور نسل دوم ستارگان این تیم همچنان ادامه داشت.
تحولاتی که در سال 47 اتفاق افتاد، یکبار دیگر امیدها را به تیم تاج بازگرداند و فرصتی دوباره برای درخشش مجدد در فوتبال ایران برای آن فراهم شد. از جمله این تحولات می‌توان به انتساب خسروانی به سمت ریاست سازمان تربیت بدنی و آغاز مربی‌گری محمود بیاتی در کنار علی دانایی‌فرد اشاره کرد. سال 48 نیز این تحولات با روی کار آمدن زدراکو رایکوف به عنوان سرمربی و پیوستن ستارگانی مانند فرامرز ظلی، ناصر خان حجازی، نصرالله عبداللهی، جواد قراب، اکبر کارگر جم، عباس و مسعود مژدهی، علی‌رضا حاج‌قاسم و غلام‌حسین مظلومی به تیم تاج ادامه یافت و دستاورد این دگرگونی‌ها، بازگشت مجدد تیم تاج به صدر جداول و فتح جام باشگاه‌های آسیا و قهرمانی در مسابقات بین‌المللی جام میلز هند در سال 49 و همچنین فتح جام باشگاه‌های ایران در سال‌های 49 و 53 بود.

انقلاب ۵۷ و تغییر نام باشگاه به استقلال (۱۳۵۰ تا ۱۳۶۰)

درخشش‌های تیم تاج تا پایان دوره مربی‌گری رایکوف ادامه داشت و نائب قهرمانی در لیگ کشوری و مسابقات آسیایی و... به طور پیوسته ادامه داشتند. تحولات بعدی باشگاه تاج در بازه سال‌های 56 تا 57 رخ داد. یعنی زمانی که ولادیمیر جکیچ مربی این تیم شد و با سیاست جوان‌گرایی، برخی از بازیکنان باشگاه جوانان تاج مانند رضا نعلچگر، شاهرخ بیانی و شاهین بیانی را به تیم بزرگسالان جذب نمود. جام تخت جمشید در سال 57 به دلیل تحولات سیاسی نیمه کاره رها شد؛ اما جام حذفی با قهرمانی تیم تاج به پایان رسید تا این جام، آخرین قهرمانی این تیم با نام تاج باشد.
پس از انقلاب مجموعه تاج و تمام متعلقات آن (که در زمان مدیریت خسروانی به تمامی وقف عام شده بود) به باشگاه فرهنگی ورزشی استقلال تغییر نام یافت و با وجود تلاش‌هایی که برای مصادره کامل اموال پرویز خسروانی انجام شد، اما رشادت‌ها، پیگیری‌ها و تلاش‌های بی‌وقفه عنایت‌الله آتشی به عنوان نماینده سازمان تربیت بدنی در دولت موقت مانع از انحلال تیم تاج گردید و این تیم توانست ضمن مصادره بسیاری از دارایی‌ها، با نام جدید به بازی در لیگ‌های ایران ادامه دهد.

قهرمانی جام باشگاه‌های آسیا (۱۳۶۰ تا ۱۳۷۰)

نخستین مربی تیم استقلال پس از فرار جکیچ از ایران، منصور پورحیدری بود که از سال 58 سرپرستی این تیم را به عهده گرفت و این خود آغاز یک مسیر طولانی از همکاری وی با تیم استقلال شد. استقلال با پورحیدری موفق به فتح نخستین جام رسمی باشگاه‌های آسیا در سال 1991 شد که این، یکی از افتخارات بزرگ و مهم باشگاه استقلال در تاریخ رسمی آن به شمار می‌رود. همچنین در سال‌ها 62 و 64 که وضعیت لیگ سراسری تا حدودی نامعلوم بود، استقلال توانست با مربی‌گری پور حیدری عنوان قهرمانی باشگاه‌های تهران را به دست آورد و این عنوان در سال 1370 نیز بار دیگر تکرار شد. در سال‌های اول انقلاب استقلال یکی از تیم‌های متزلزل لیگ به شمار می‌رفت که عوامل، مدیران و مربیان آن بارها دچار تغییر شدند. به عنوان مثال در سال 63 فریدون عسگرزاده برای مدت پانزده روز و در ۱۳۶۴ حسن حبیبی به مدت ۴۵ روز مربی این تیم بودند. اما با تحولاتی که در مدیریت سازمان تربیت بدنی و به تبع آن در مدیریت باشگاه استقلال در سال 68 ایجاد شد، ثبات و درخشش بار دیگر به تیم استقلال بازگشت و سه سال پایانی دهه شصت، مجدداً فرصتی برای درخشش آبی پوشان پایتخت فراهم آمد. فرصتی که البته به زودی و با آغاز دهه 70 به پایان رسید.

دوران شکست‌های پی در پی تیم استقلال (۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰)

دهه 70 را می‌توان یکی از بخش‌های نسبتاً تاریک باشگاه استقلال در نظر گرفت که با وجود دو بار نائب قهرمانی در جام باشگاه‌های آسیا، همچنان هواداران این تیم از این بازه زمانی به تلخی یاد می‌کنند. در سال 70 استقلال در فینال جام باشگاه‌های آسیا و در ضربات پنالتی از قهرمانی مجدد در آسیا بازماند و در سال 71 به دلیل تحولاتی که در لیگ سراسری ایران تحت عنوان جام آزادگان اتفاق افتاده بود، استقلال به دلیل تغییر در سهمیه‌بندی تیم‌های تهرانی به لیگ دسته سوم سقوط کرد و این رویدادها موجب تضعیف روحیه بازیکنان، مدیران و کادر فنی آن گردید.
منصور پور حیدری که از سال 58 تا 71 (به استثناء سال 61) به طور پیوسته مربی تیم استقلال بود، در پایان فصل به تیم استقلال اهواز منتقل شد و بسیاری از ستارگان دیگر تیم استقلال نیز یا به تیم‌های دیگر منتقل شدند و یا از ایران مهاجرت کردند. به همین خاطر در سال 72 ابتدا یوگنی سکوموروخوف و سپس رضا نعلچگر مربی‌گری این تیم را به عهده گرفتند. اما از سال 73 مجدداً پورحیدری سرپرستی تیم استقلال را به عهده گرفت و موفق شد در سال 78 مجدداً استقلال را به فینال جام باشگاه‌های آسیا برساند و نائب قهرمان کند.

سه مربی در یک دهه (۱۳۸۰ تا ۱۳۹۰)

سال 1380 آخرین جام آزادگان در ایران برگزار گردید و استقلال که بازیکنان درخشانی همچون علی‌رضا منصوریان، علی موسوی، فرهاد مجیدی، مهدی پاشازاده، سرژیک تیموریان، سیروس دین‌محمدی و… را در راه فروش به تیم‌های اروپایی از دست داده بود، با بازگشت فرهاد مجیدی و سیروس دین محمدی از اروپا برای فتح آخرین جام آزادگان دورخیزی جانانه و البته موفق نمود و این تغییرات، آخرین جام آزادگان را برای استقلال به ارمغان آورد.
در دهه 80 تیم استقلال در مجموع ده بار مربی باشگاه را تغییر داد تا یکی از پرتلاطم‌ترین دوره‌های تاریخ باشگاه را سپری کرده باشد. در آغاز سال 81 منصور پورحیدری جای خود را به امیر قعله‌نوعی داد و قعله‌نوعی توانست جام حذفی را در تیر ماه سال 81 را فتح کند. سپس قعله‌نوعی با رونالد کخ آلمانی و سپس جواد زرینچه جایگزین شد که پس از بی‌نتیجه ماندن تیم، پورحیدری مجدداً در اردیبهشت 82 و تنها برای مدت کمتر از 40 روز مربی استقلال شد و سپس تصمیم مدیران در جایگزینی مجدد وی با قعله‌نوعی بود. با وجود مربیان متعدد دیگری مانند ناصر خان حجازی، فیروز کریمی، صمد مرفاوی و... که در این دهه برای استقلال مربی‌گری کردند، اما می‌‌توان این دهه را سال‌های طلایی سه مربی یعنی امیر قلعه نوعی، صمد مرفاوی و پرویز مظلومی دانست. البته تمام افتخارات استقلال در این ده سال با قلعه نوعی به دست آمد. وی پس از جام حذفی 81 توانست جام لیگ برتر 85، جام حذفی 87 و لیگ برتر 88 را نیز برای استقلال به دست آورد.

انتصاب وینفرید شفر، مربی آلمانی استقلال (۱۳۹۰ تا به امروز)

باشگاه استقلال در دهه نود سال‌های کم فروغی را پشت سر گذاشت. در سال 91 این تیم توانست با پرویز مظلومی به قهرمانی جام حذفی دست پیدا کند تا این جام به عنوان تنها دستاورد مظلومی در کسوت مربی استقلال باشد و سپس در سال 92 نیز با هدایت قعله‌‌نوعی استقلال یک بار دیگر به قهرمانی لیگ برتر دست یافت. جز این دو جام در سال‌های بعد استقلال افتخار و جامی را کسب نکرد و در بسیاری از مسابقات، نتایج نسبتاً ضعیفی به دست آورد. جایگزینی پیاپی مربیان و حتی روی کار آمدن علیرضا منصوریان و یا میک مک درموت از انگلستان نیز نتوانست وضعیت را تغییر دهد. تا آن که در مهر ماه سال 96 مربی آلمانی به نام وینفرید شفر توانست تحولی در وضعیت این تیم ایجاد کند.
شفر از سال 96 تا اردیبهشت سال 98 مربی‌گری تیم استقلال را به عهده داشت و توانست درصد برد این تیم را در بازی‌های رسمی مجدداً به بالای 50% برساند و جام حذفی سال 97 ایران را نیز برای این تیم به ارمغان بیاورد. تجربه هدایت تیم به وسیله شفر را می‌توان آخرین حرکت استقلال به سوی اوجی دوباره قلمداد کرد که همچنان نیز پابرجاست. پس از شفر، فرهاد مجیدی ابتدا برای 5 بازی مربی استقلال شد و سپس قراردادی پرحاشیه بین باشگاه استقلال با یک مربی ایتالیایی به نام آندره‌آ استراماچونی بسته شد که باشگاه استقلال را متوجه هزینه‌ها و حواشی بسیاری کرد و سپس مجدداً فرهاد مجیدی سکان تیم را به دست گرفت. حضور 20 روزه مجید نامجو مطلق به عنوان مربی که تنها به اندازه 3 بازی در سال 99 به او فرصت داده شد و سپس روی کار آمدن محمود فکری، یکی دیگر نشانه‌های عدم ثبات در استقلال به شمار می‌رود.
با همه این اوصاف بازگشت مجدد و با شکوه فرهاد مجیدی به استقلال و قهرمانی حماسی او در لیگ برتر 1401 توانست خاطرات سال‌های گذشته را از خاطر هواداران ببرد و روی کار آمدن ساپینتو در سال 1401 و به دست آوردن سوپر جام در این سال نیز باعث امید بخشی مضاعف به هواداران این تیم گردید. در زمان نگارش این مقاله استقلال در حال سپری کردن یک فصل موفق با مربی‌گری جواد نکونام در سال 1402 است.

روند تغییرات لوگوی تیم استقلال

لوگوی تیم استقلال در ابتدا متناسب با نام اولیه آن (کلوپ دوچرخه‌سواران) به شکل یک دوچرخه‌سوار بود. نخستین تغییر لوگو پس از تغییر نام به باشگاه تاج صورت پذیرفت که لوگویی با چهار دایره و یک تاج شاهنشاهی در میان آن بود. پس از انقلاب استقلال در ابتدا برای دو سال بدون لوگو به میادین آمد و سپس در سال 60 از لوگویی با طرحی ایدیولوژیک رونمایی شد که البته هیچ تناسبی با یک باشگاه ورزشی نداشت.
در سال 62 اما لوگوی دیگری به شکل یک پرنده با دو بال و یک توپ در میان آن طراحی شد که تا سال 70 به عنوان نشان این تیم شناخته می‌شد. تا این که در سال 70 لوگوی فعلی باشگاه به شکل سه دایره محصور در یک دایره بزرگ طراحی شد و به استثنای یک لوگو در سال 79، این لوگو تا هم‌اکنون به عنوان نشان باشگاه استقلال شناخته می‌شود. از سال 1386 نیز 2 ستاره به بالای لوگوی این باشگاه اضافه گردید. در تصویر زیر تمامی نشان‌های باشگاه استقلال را مشاهده می‌کنید.

مربیان باشگاه فوتبال استقلال تهران

نام مربی	سال‌های مربی‌گری	قهرمانی‌ها
علی دانایی فرد	1324-1332	جام حذفی تهران 1326 و 1330 جام باشگاه‌های تهران 1328 و 1331
رسول مددنوعی	1332	-
علی دانایی فرد	1333-1346	جام باشگاه‌های تهران 1335 و 1336 و 1338 و 1339 و 1340 و 1341 جام قهرمانی فوتبال ایران 1336 جام حذفی تهران 1338 و 1339
محمود بیاتی	1346-1347	-
علی دانایی فرد	1347-1348	جام باشگاه‌های تهران 1348
زدراکو رایکوف	1348-1350	قهرمانی باشگاه‌های آسیا 1349 جام منطقه‌ای 1349 جام باشگاه‌های تهران 1350
پرویز کوزه کنانی	1350	-
زدراکو رایکوف	1350-1355	جام باشگاه‌های تهران 1351 جام تخت جمشید 1353
علی دانایی فرد	1355	-
ولادمیر جکیچ	1355-1357	جام حذفی ایران 1357
منصور پور حیدری	1358-1360	-
حسن عضدی	1360	-
عباس رضوی	1360	-
اصغر شرفی	1361	-
حسن عضدی	1361	-
ناصر حجازی	1361-1362	-
منصور پورحیدری	1362-1363	جام باشگاه‌های تهران 1362
عباس کرد نوری	1363	-
منصور پور حیدری	1364-1365	جام باشگاه‌های تهران 1364
عباس رضوی	1365	-
منصور پورحیدری	1365-1367	-
محمد رنجبر	1367	-
غلامحسین مظلومی	1367	-
محمد صلاحی	1368	-
کامبیز جمالی	1368	-
منصور پورحیدری	1368-1371	جام قدس 1369 جام باشگاه‌های آسیا 1370 جام باشگاه‌های تهران 1370
بیژن ذوالفقارنسب	1371-1372	-
علی جباری	1372	-
یوگنی سکوموروخوف	1372-1373	سوپرجام تهران 1373
غلامرضا نعلچگر	1373	-
لئونید بیلفسکی	1373	-
نصرالله عبداللهی	1373-1374	-
منصور پورحیدری	1374-1375	جام حذفی ایران 1375
ناصر حجازی	1375-1378	جام آزادگان 1377
جواد زرینچه	1378	-
یوگنی سکوموروخوف	1378	-
منصور پورحیدری	1378-1381	جام حذفی ایران 1379 جام آزادگان 1380
امیر قلعه نوعی	1381	-
رونالد کخ	1381-1382	-
جواد زرینچه	1382	-
منصور پورحیدری	1382	-
امیر قعله نوعی	1382-1385	لیگ برتر 1385
صمد مرفاوی	1385-1386	-
ناصر حجازی	1386	-
فیروز کریمی	1386-1387	-
امیر قعله نوعی	1387-1388	جام حذفی ایران 1387 لیگ برتر 1388
صمد مرفاوی	1388-1389	-
پرویز مظلومی	1389-1391	جام حذفی ایران 1391
امیر قعله نوعی	1391-1394	لیگ برتر 1392
پرویز مظلومی	1394-1395	-
علیرضا منصوریان	1395-1396	-
میک مک درموت	1396	-
وینفرید شفر	1396-1398	جام حذفی ایران 1397
فرهاد مجیدی	1398	-
آندره‌آ استراماچونی	1398	-
فرهاد مجیدی	1398-1399	-
مجید نامجو مطلق	1399	-
محمود فکری	1399	-
فرهاد مجیدی	1399-1401	لیگ برتر 1401
ریکاردو ساپینتو	1401	سوپر جام ایران 1401
جواد نکونام	1402	-