موضوعات مرتبط با قیمت دلارپربینندهترین اخبار قیمت دلارآخرین اخبار قیمت دلاراز آنجایی که نظام ارزی در ایران تک نرخی نیست افراد از قیمت واقعی ارز موردنیازشان بی‌اطلاع هستند. همین مسئله باعث طرح سوالات متعددی پیرامون قیمت واقعی دلار شده است. همه میدانیم که قیمت دلار چه به صورت مستقیم و چه غیرمستقیم بر وضعیت اقتصادی جامعه تاثیرگذار است و به طور معمول مردم سعی می‌کنند تا روزانه نوسانات قیمت دلار را از طریق کانال‌های اقتصادی و اینترنت دنبال کنند. اما سوالی که به وجود می‌آید این است، آیا قیمت نوشته شده بر روی سایت‌ها قیمت واقعی ارز است؟ اصلا قیمت واقعی دلار یعنی چه؟
باید بدانید که نرخ واقعی ارز با استفاده از یک فرمول ساده و ثابت همیشگی بدست نمی‌آید. برای محاسبه قیمت واقعی یک ارز مانند دلار نیاز است تا کارشناسان اقتصادی آن را از روش‌های گوناگونی و به کمک چند فرمول مورد بررسی قرار دهند. در ادامه این مطلب قرار است به بررسی معنا و مفهوم نرخ واقعی دلار و عوامل اثرگذار بر این نرخ و نحوه محاسبه آن بپردازیم.
به طور کلی نرخ ارز و به خصوص نرخ دلار یکی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر بازار سرمایه کشور است. نوسانات نرخ دلار به تنهایی علتی برای نوسانات قیمتی در بازار، تورم و کم و زیاد شدن ارزش سهام است. نرخ واقعی دلار (Real Exchange Rate) به عنوان عامل پیش بینی کننده سیاست‌های تجاری و تحولات بازار برای سرمایه گذاران و البته معامله‌گران اهمیت خاصی دارد. همین مسئله باعث شده تا در طول چند سال اخیر سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی کشور توجه ویژه‌ای به بازار ارز و عوامل اثرگذار بر قیمت واقعی دلار نشان دهند. اما سوال اصلی اینجاست که منظور از قیمت واقعی چیست؟
دولت‌ها و همچنین مردم جامعه نیازمندند تا به دلایل مختلفی مانند انواع تجارت بین‌الملل، صادرات نفت، قراردادهای بین المللی و سرمایه‌گذاری خارجی از تبادل دلار با سایر ارزها کمک بگیرند. قدرت دلار در مبادلات ارزی و قدرت خرید، ارزش واقعی نرخ دلار را تعیین می‌کنند.
هرگونه برنامه ریزی اقتصادی در کشور، سیاست گذاری مالی، تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی و کنترل نرخ تورم در کشور نیازمند محاسبه ارزش واقعی دلار توسط فعالان اقتصادی است که با این حساب می‌توان گفت این محاسبه اقتصادی از اهمیت ویژه‌ای هم برخوردار است.
همه از میزان تاثیرگذاری نرخ ارز بر قیمت اجناس آگاهیم، همین مسئله باعث شده تا عده‌ای با قیمت سازی‌های بی پایه بر نوسانات بازار ارز موج سواری کنند. تنها راه جلوگیری از این ناامنی‌های مالی که به دنبال قیمت سازی‌های بی پایه نرخ ارز در کشور به وجود می‌آید، محاسبه قیمت واقعی دلار توسط فعالان اقتصادی مشغول در دستگاه‌های اجرایی و قضایی کشور است.
هرچند که با وجود محاسبه قیمت واقعی ارز توسط سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی کشور همچنان شاهد نرخ‌های اعلامی کاذب از سوی بازار آزاد هستیم و عدم برخورد دستگاه‌های ذیربط با زمینه سازان این وضعیت نیز هیچ توجیه منطقی ندارد.
سوالی که اکنون مطرح می‌شود، این است که چطور می‌توان نرخ واقعی ارز را محاسبه کرد؟ واقعیت این است که محاسبه نرخ واقعی ارز فرمول یکسانی ندارد تا بتوان با جایگذاری چند عدد و رقم در یک فرمول مشخص به قیمتی واحد برای دلار یا هر ارز دیگری دست پیدا کرد.
برای محاسبه نرخ واقعی دلار فرمول و روش‌های متفاوتی پیشنهاد می‌شود که تمامی آن‌ها ثابت شده و مبنای علمی دارند. محاسبه نرخ ارز بر اساس اختلاف نرخ تورم، محاسبه بر اساس اختلاف رشد نقدینگی، محاسبه بر اساس قیمت طلا و محاسبه قیمت واقعی دلار بر اساس شاخص قیمت کالاها چند مورد از مهم‌ترین روش‌های محاسبه نرخ واقعی دلار هستند که در ادامه به هر یک از این روش‌ها می‌پردازیم.
یکی از معمول‌ترین روش‌ها در محاسبه نرخ واقعی ارز بررسی اختلاف میان نرخ تورم دو کشور است. برای مثال برای برآورد نرخ واقعی دلار آمریکا به ریال ایران، باید اختلاف میان نرخ تورم آمریکا و ایران مورد بررسی قرار گیرد.
به زبان ساده‌تر اگر تورم در آمریکا 8 درصد و تورم در ایران 49 درصد تخمین زده شود، اختلاف میان نرخ تورم این دو کشور 41 درصد است. اکنون برای محاسبه قیمت واقعی دلار باید قیمت دلار در نیمه ابتدایی سال را 41 درصد بالا ببرید. بر طبق این مثال اگر دلار در پایان نیمه ابتدایی سال 30 هزار تومان باشد، با احتساب اختلاف 41 درصدی نرخ تورم دو کشور، قیمت دلار در پایان سال حدود 42300 تومان تخمین زده می‌شود.
بررسی اختلاف رشد نقدینگی و رشد تولید ناخالص داخلی روش دیگری در محاسبه نرخ واقعی ارز است. فرض کنید رشد نقدینگی کشور در پایان سال 1401، 22 درصد و رشد تولید ناخالص داخلی نیز 7 درصد باشد. در این مثال اختلاف این دو شاخص اقتصاد کلان 15 درصد محاسبه می‌شود که می‌توان به کمک آن قیمت واقعی دلار را تخمین زد.
اگر اختلاف میان رشد تولید ناخالص داخلی و رشد نقدینگی کشور را 15 درصد در نظر بگیریم. با توجه به مثال قبل، اگر قیمت دلار در نیمه اول سال در بازار 30 هزار تومان بوده باشد، قیمت واقعی ارز پس از یک سال باید 15 درصد افزایش یابد. البته توجه کنید که این اعداد و ارقام همگی به صورت فرضی در نظر گرفته شده‌اند و تنها یک مثال برای درک بهتر مسئله هستند.
شما می‌توانید با کمک گرفتن از یک فرمول خاص قیمت ارز را بر اساس قیمت طلا تخمین بزنید اما باید توجه داشته باشید که این روش در میان دیگر روش‌های محاسبه قیمت واقعی چندان معمول نیست. با این حال توضیحات تکمیلی پیرامون تخمین قیمت بر اساس قیمت طلا در ادامه مطلب برای علاقمندان آورده شده است.
از آنجایی که قیمت سکه بهار آزادی تابع دو فاکتور بهای انس جهانی و قیمت دلار است، می‌توان با بررسی قیمت سکه بهار آزادی و بهای انس به قیمت واقعی دلار دست یافت. برآورد نرخ دلار با این روش از طریق یک فرمول ممکن است که در ادامه به آن می‌پردازیم.
(سکه بهار بر حسب تومان) تقسیم بر (انس طلا بر حسب دلار) ضرب در شاخص(4.1) = قیمت واقعی دلار
شاید برایتان سوال باشد که منظور از شاخص در این فرمول چیست؟ ضریب تبدیل عیار و وزن طلای جهانی به سکه طلای امامی تحت عنوان شاخص در فرمول بالا قرار گرفته است. حد میانه این شاخص بر اساس بررسی داده های ماهانه طلا و دلار در طول سی سال اندازه‌گیری شده است که به صورت عدد 4.1 در فرمول جایگذاری می‌شود.
آخرین روش برای محاسبه قیمت واقعی دلار، محاسبه نرخ واقعی ارز بر حسب شاخص قیمت کالاست که به نسبت باقی روش‌ها کارآمدتر است. البته برای محاسبه نرخ ارز با این روش باید ابتدا با مفهوم نرخ ارز اسمی آشنا شوید.
به هزینه تعیین شده جهت مبادله یک واحد از ارز کشورها با یکدیگر نرخ ارز اسمی می‌گویند. برای مثال به نرخ مبادله یک دلار(ارز رایج آمریکا) با یک ریال(واحد پولی ایران) نرخ ارز اسمی گفته می‌شود. به بیان ساده‌تر اگر نرخ مبادله ریال ایران به دلار آمریکا (یا همان نرخ اسمی ریال به دلار) برابر با $1=IIR580000 باشد، یعنی ما به عنوان یک ایرانی با نرخ اسمی ریال کشور می‌توانیم در ازای پرداخت 580000 ریال یا 58000 تومان یک دلار آمریکا دریافت کنیم.
در این روش برای محاسبه نرخ واقعی دلار بر اساس شاخص قیمت کالا باید نرخ ارز اسمی بازار را درنظر گرفت و سپس آن را در نسبت به دست آمده از مقایسه شاخص قیمت کالا و خدمات در داخل و شاخص قیمت کالا در کشور مورد بررسی(مثلا آمریکا) ضرب کرد.
تنها نکته مهم در روش محاسبه نرخ واقعی ارز بر اساس شاخص قیمت کالا این است که، در انتخاب سال پایه برای بررسی نسبت شاخص قیمت کالا و خدمات در داخل و خارج نهایت دقت و توجه به کار گرفته شود. سال پایه برای بررسی نسبت‌ها میان دو کشور باید به گونه‌ای انتخاب شود که در بازه زمانی مورد بررسی هیچ گونه شوک‌های اقتصادی در هیچ یک از دو کشور اتفاق نیفتاده باشد و یا اگر چنین بازه زمانی در دسترس نیست، باید به سراغ سال‌هایی رفت که میزان شوک‌های اقتصادی وارد شده بسیار کم باشد.
تمامی بانک‌های مرکزی در سراسر دنیا از جمله بانک مرکزی ایران نرخ واقعی ارز در کشور را براساس فرمولی تحت عنوان Reelection rate محاسبه می‌کنند. این فرمول که به اختصار RER هم نوشته می‌شود به ترتیب شامل سه جز e یا همان نرخ ارز اسمی در بازار، p شاخص قیمت داخلی و Pf شاخص قیمت خارجی (در مورد بحث این مقاله، شاخص قیمت آمریکا) است.
با توجه به فرمول RER نرخ واقعی ارز در هر کشور را می‌توان حاصل ضرب شاخص قیمت طرف خارجی (در اینجا آمریکا) در نرخ اسمی ارز (در اینجا نرخ اسمی ارز در ایران) دانست و سپس عدد به دست آمده را بر شاخص قیمت داخلی تقسیم کرد. علاوه بر این در صورت نیاز به محاسبه اختلاف نرخ تورم داخلی و نرخ تورم خارجی کافیست دو عامل p و pf را از یکدیگر کم کنید. اختلاف pf و p نشانگر اختلاف نرخ تورم میان دو کشور است.
در ادامه به بررسی دقیق‌تر فرمول Reelection rate می‌پردازیم. کلیت این فرمول در محاسبه نرخ واقعی ارز و تعیین قیمت دلار به این صورت است:
شاخص قیمت طرف خارجی (در اینجا آمریکا) ضرب در نرخ ارز اسمی بازار = نرخ واقعی ارز که در نهایت بر صورت کسر قرار می‌گیرد. مخرج کسر در این فرمول شاخص قیمت داخلی است. در واقع باید عدد بدست آمده از فرمول RER را بر عدد شاخص قیمت داخلی تقسیم کنید.
بد نیست اضافه کنیم که این محاسبات بر اساس فرمول Reelection rate به صورت روزانه توسط بانک‌های مرکزی انجام می‌شود. بانک‌های مرکزی موظفند تا روزانه با اعلام شاخص قیمت آمریکا و سایر کشورها نرخ برابری ارزها با یکدیگر را تعیین و به مردم اعلام کنند.
فرمول بررسی شده مبنای کار بانک مرکزی برای عرضه انواع ارز به بازار است اما چنانچه قیمت در بازار با قیمت محاسبه شده از طریق فرمول متفاوت باشد، بانک موظف است تا به کمک سیاست‌های عرضه و تقاضا این اختلاف قیمت میان نرخ واقعی و نرخ بازار را جبران کند.
در صورت بالاتر بودن قیمت از نتیجه این فرمول بانک مرکزی افزایش عرضه ارز به بازار را در دستور کار خود قرار می‌دهد و بالعکس در صورتی که نرخ ارز بازار از نتیجه فرمول کمتر باشد موظف است تا برای ایجاد تعادل، عرضه ارز به بازار را کاهش دهد.
موضوع اثرگذاری نوسانات نرخ ارز بر ابعاد زندگی فردی و اجتماعی مردم در یک جامعه قابل انکار نیست. اما چه عواملی در کنار یکدیگر سبب ایجاد این نوسان در قیمت ارز هستند؟ عوامل متعددی در یک کشور دست به دست هم می‌دهند تا نرخ واقعی ارز رقم بخورد که بسیاری از آن‌ها متاثر از روابط تجاری بین دو کشور هستند.
در ادامه شش عامل اصلی موثر بر نرخ واقعی ارز در کشورها معرفی شده‌اند.
تورم (inflation) : به افزایش نرخ کالاها و خدمات در طول زمان تورم می‌گویند. زمانی که کشور تورم بالایی را در طول سال تجربه کند، ارزش پول آن به نسبت سایر ارزها کاهش می‌باید. تورم با افزایش قیمت‌ها و کاهش ارزش پول رایج کشور عاملی موثر بر افزایش نرخ واقعی ارز خارجی در کشور است.
نرخ بهره (Interest rate): نرخ بهره یکی از ابزارهای مهم برای پیشبرد اهداف مالی از جانب بانک مرکزی است و به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر قیمت واقعی دلار شناخته می‌شود. رابطه نرخ بهره بر قیمت ارز یک رابطه مستقیم است. به این صورت که با افزایش یکی، دیگری هم افزایش میابد و کاهش یکی عامل کاهش دیگری در بازار است.
رشد اقتصادی (Economic growth): رشد اقتصادی برای بیان افزایش تولید کالا و خدمات در طول زمان در یک کشور به کار برده می‌شود. اقتصاد قوی تقاضا برای پول رایج کشور را افزایش می‌دهد و کشوری که رشد اقتصادی را تجربه می‌کند با تورم بالا و افزایش نرخ واقعی ارز در کشور روبرو نیست.
رویدادهای ژئوپلیتیکی (Geopolitical events): رویدادهای غیر منتظره مانند بلایای طبیعی، جنگ، و اوضاع نابسامان سیاسی و اقتصادی در کشورها تاثیر قابل‌توجهی بر قیمت واقعی دلار دارند. هریک از این رویدادها می‌توانند دلیل ایجاد عدم اطمینان باشند و با کاهش تقاضا برای تهیه پول رایج به افزایش قیمت ارز دامن بزنند.
کسری حساب جاری (Current Account Deficits): حساب جاری عامل سنجش تراز تجاری یک کشور است. زمانی که کشور واردات بیشتری را به نسبت صادرات کالا تجربه می‌کند تراز تجاری میان صادرات و واردات کالا از حالت تعادل خارج می‌شود. در چنین حالتی کسری در حساب جاری، کاهش ارزش پول رایج کشور و افزایش قیمت ارز خارجی را به دنبال دارد.
عملکرد اقتصادی قوی: ثبات اقتصادی باعث اطمینان و اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی برای انتقال سرمایه به یک کشور است. کشورهایی با عملکرد اقتصادی قوی و سیاست‌های قابل پیش‌بینی سرمایه‌گذاراران خارجی را برای ورود سرمایه خود به کشور ترغیب می‌کنند. این اتفاق بی‌شک با افزایش تقاضا برای پول رایج کشور و در نتیجه کاهش قیمت دلار در بازار آن کشور همراه است.
در کشور ما مردم به دلایل گوناگونی نیازمند خرید ارزهای خارجی هستند که ساده‌ترین دلیل آن می‌تواند سرمایه گذاری و حفظ ارزش پول باشد به همین دلیل اکثرا مایلند تا اطلاعات دقیقی پیرامون نرخ واقعی ارز داشته باشند. همانطور که بررسی کردیم قیمت واقعی ارز از روش‌های مختلفی قابل محاسبه است که متداول‌ترین آن‌ها محاسبه با استفاده از اختلاف نرخ تورم دو کشور، اختلاف رشد نقدینگی میان دو کشور، بررسی قیمت طلا و محاسبه بر اساس شاخص قیمت کالا در دو کشور هستند.
از میان چهار روش محاسبه مورد بررسی آخرین شیوه یعنی محاسبه قیمت واقعی دلار بر اساس شاخص قیمت کالا و خدمات کارآمدتر از دیگر موارد است. در این روش، محاسبه نرخ واقعی ارز با سنجش نرخ ارز اسمی و مقایسه شاخص قیمت کالا و خدمات در داخل و خارج صورت می‌گیرد که به نسبت سایر روش‌ها در تخمین نرخ ذاتی و تعیین قیمت دلار دقیق‌تر و کارآمدتر عمل کرده است.
