قطعا واژه سوبسید و یارانه به گوشتان خورده است. از سال 1389 به دنبال تصویب قانون پرداخت یارانه هدفمند به سرپرست خانوار همگی با ماهیت عمومی این واژه آشنا شدیم. لغت یارانه یا به فرانسوی Subside به طور کلی در معنای کمک رایگان مالی از سوی دولت‌ها به مردم در یک زمان خاص و شرایط معین شده به کار می‌رود. یارانه به نوعی حمایت دولت از اقشار خاص و یا در موارد محدود حمایت از کل جامعه است که بعضا با هدف تامین رفاه صورت می‌گیرد.
سوبسید در اقتصاد جهانی تاریخی طولانی و اثرگذار داشته است که از دهه چهل به اقتصاد ایران نیز وارد شد. البته نباید این مسئله را نادیده گرفت که مسئله پرداخت یارانه در اقتصاد ایران تفاوت‌های آشکاری با سوبسید جهانی داشت و تا سال 54 عملا یارانه‌ای به جهت رفاه مردم از سوی دولت پرداخت نمی‌شد.
یارانه انواع مختلفی دارد که مهم‌ترین آنها شامل یارانه تولیدی، یارانه اشتغال، یارانه صادراتی و یارانه وارداتی است. در ادامه قصد داریم شما را بیشتر با مفهوم یارانه، تاریخچه یارانه در ایران و جهان، همچنین مزایا و انواع آن آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
به بیان ساده و عمومی یارانه نوعی کمک مالی از جانب دولت است که در جهت ایجاد رفاه عمومی و یا ارتقا مشاغل ارائه می‌شود. صاحبان مشاغل می‌توانند از خدمات سوبسید دولتی در جهت ارائه خدمات و یا کالای کارآمد به مردم بهره‌مند شوند. ماهیت اصلی یارانه کمک دولتی اضطراری به مشاغل، قشر خاص و در بعضی موارد تمام مردم جامعه است که می‌تواند سبب ایجاد رفاه جامعه و یا رونق اقتصادی در کشور باشد.
یارانه یا کمک مالی دولتی می‌تواند به یک سازمان، ارگان و یا حتی به یک کسب و کار کوچک ارائه شود. سوبسید نمونه‌ای از کمک‌های مالی دولت به مردم است که قصد دارد در جهت ارتقای سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی به کار گرفته شود، با دریافت یارانه مشاغل از سوی دولت امکان ارائه کالاهای تولیدی با قیمت مقرون به صرفه به مردم مهیا می‌شود و همین مسئله می‌تواند زمینه ساز رونق اقتصادی و ایجاد تعادل در چرخه عرضه و تقاضا باشد.
شاید برایتان سوال باشد که سوبسید یا یارانه دقیقا به چه شکلی از جانب دولت به مردم ارائه می‌شود؟ یارانه از سوی دولت به شکل وام‌های بدون بهره، وام‌ها با بهره کم، کمک‌های بلاعوض،تخفیف‌های مالیاتی، بیمه، تخفیف در اجاره‌بها و کمک‌هایی از این دست به صاحبان مشاغل و یا اقشار خاصی در جامعه اعطا می‌شود.
بودجه یارانه به چه صورت و از کجا تامین می‌شود؟ یارانه یا سوبسید همان سود اقتصادی کشور است که دولت‌ها برای رونق اقتصاد کشورشان و در جهت تقویت بازار به تولیدکنندگان و صاحبان مشاغل پرداخت می‌کنند. یارانه در دسته بندی‌های متنوعی اقشار مختلفی از جامعه را دربرمی‌گیرد و با توجه به قوانین وضع شده درباره‌ی ارائه هر نوع یارانه در زمان‌های خاص به گروه‌های مربوطه اعطا می‌گردد.
قطعا یارانه با اهداف خاصی از سوی دولت‌ها به اقشار مختلفی ارائه می‌شود که هر یک از این اهداف مزایایی را برای سالم سازی اقتصاد کشور به دنبال دارد. به طور کلی دولت‌ها برآنند تا با درنظر گرفتن سوبسید برای گروه‌های تولیدی، مشاغل خاص و سازمان‌های ارائه دهنده خدمات به چرخه اقتصاد کشور در جهت افزایش رفاه اجتماعی کمک کنند. در ادامه به بررسی چند مورد از مزایای یارانه می‌پردازیم.
تاریخچه یارانه در جهان به بعد از جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد. تا پیش از جنگ کمک دولتی به این شکل که تحت عنوان سوبسید یا یارانه از آن یاد می‌شود در هیچ کشوری مطرح نبود. تا پیش از جنگ جهانی دوم دیدگاه آدام اسمیت بنیان‌گذار مکتب کلاسیک‌ها بر اقتصاد غرب حاکم بود. او معتقد بود دولت‌ها نباید در فعالیت‌های اقتصادی دخالت داشته باشند به همین دلیل هیچ کمک مالی و حمایت دولتی در جهت رونق اقتصادی مطرح نمی‌شد.
پس از جنگ دولت‌های غربی شاهد افزایش تورم و رکود اقتصادی در کشور بودند. در چنین شرایطی دیدگاه اسمیت دیگر کارایی نداشت. برای جلوگیری از گسترش فقر و به گردش درآوردن مجدد چرخه‌های اقتصادی نیازمند مکتب جدیدی بودند که اندیشه‌های اقتصادی کینز در کشورها نمودار شد. اندیشه‌های کینز درست متضاد باورهای اسمیت بود، او موافق صددرصدی دخالت دولت در امور اقتصادی بود. کینز باور داشت در شرایط پیش آمده تنها دولت می‌تواند برای تنظیم و رشد اقتصادی کاری کند.
این نقطه سرآغازی به شروع یارانه دولتی در مفهوم کنونی در جامعه جهانی بود. در شرایط پس از جنگ با ایجاد محدودیت‌های شدید منابع تنها دولت بود که میتوانست با ورود به ماجرا و خرید کالاها با قیمت بالاتر از بازار از تولیدکننده مجدد چرخه اقتصادی کشور را به گردش درآورد. در آن دوران که کشورها بیش از هرچیز نیازمند رشد مجدد و توسعه اقتصادی بودند؛ بهترین راه حل حمایت از تولیدات داخلی بود.
از همان دوران پس از جنگ جهانی دوم بود که پرداخت یارانه دولتی در جهت رشد اقتصادی و ایجاد رفاه عمومی به شکل کنونی صورت گرفت. در دوران پس از جنگ کشورها به اقتصاد بازار روی آوردند و برای رشد و توسعه اقتصادی، ناچار به پشتیبانی گسترده و حمایت از تولیدکنندگان و همچنین حمایت از تجارت محصولات تولیدی کشور خود بودند؛ این حمایت تا امروز نیز ادامه دارد.
از دهه چهل بود که یارانه به اقتصاد ایران وارد شد اما تا سال 54 عملا یارانه‌ای از سوی دولت به مردم پرداخت نشده بود. در بدو ورود سوبسید یا یارانه به اقتصاد ایران دستورالعمل‌ها و قوانینی در بهره‌مند شدن از یارانه وضع شد که به دنبال آن عملا استفاده از یارانه را برای تمام اقشار جامعه غیرممکن می‌ساخت. در واقع یارانه دولتی آن زمان در ارائه به مردم با یارانه کنونی متفاوت بود.
سال 1354 به دنبال افزایش بی‌سابقه قیمت نفت پرداخت یارانه به شکل غیر مستقیم با تزریق به بخش‌های دولتی و بازار در دستور کار دولت قرار گرفت. از سال 1389 با ارائه طرح هدفمندی یارانه پرداخت کمک مالی از سوی دولت به صورت نقدی به حساب سرپرست خانواده آغاز شد. با گذشت بیش از ده سال یارانه نقدی هنوز هم هرماه به حساب سرپرست خانوار واریز می‌گردد.
همانطور که پیش‌تر توضیح دادیم یارانه کمکی نیست که فقط به صورت نقدی به حساب عموم مردم واریز گردد. دولت‌ها به منظور بهره‌مندی افراد و مشاغل در گروه‌های مختلف از سوبسید دولتی، آن را در دسته بندی مشخصی به افراد با شرایط متفاوت ارائه می‌کنند. در ادامه به معرفی چند گروه از انواع یارانه می‌پردازیم.
همانطور که از نامش پیداست یارانه تولیدی خاص تولیدکنندگان است. کمک‌های دولتی در گروه یارانه تولیدی شرایطی را رقم می‌زند تا شرکت‌ها بتوانند با جبران هزینههای تولید یا ضررهای متحمل شده تولیداتشان را افزایش دهند و در نهایت آن را با قیمت کمتری به بازار ارائه کنند. یارانه تولیدی با هدف رونق تولید و کاهش قیمت عرضه به مشاغل اعطا می‌شود.
سوبسیدهای تولیدی به چند دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه به سه مورد از آنها پرداخته‌ایم:
سوبسید توسعه صنعتی: یک کشور صنعتی قطعا نیازمند سوبسیدهایی در جهت توسعه صنعت است. این نوع از یارانه تولیدی به جهت ایجاد رونق اقتصادی در صنایع ارائه می‌شود. دولت‌ها همچنین یارانه هایی را برای صنایع خاص در نظر می‌گیرند تا به این وسیله تولیدات را بهبود بخشند، از جمله این نوع یارانه تولیدی می‌توان به سوبسید حمل و نقل، سوبسید در حوزه نفت و یارانه‌های مسکن اشاره کرد.
سوبسید طرح مؤسسه سرمایه‌گذاری: این نوع از یارانه تولیدی در جهت حمایت از ایجاد یک سازمان جدید ارائه می‌گردد و هدف آن پشتیبانی مالی در جهت ایجاد یک سازمان خدماتی جدید در کشور است.
سوبسید توسعه منطقه‌ای: این نوع از یارانه تولیدی در جهت توسعه مناطقی خاص در کشور ارائه می‌گردد. سوبسید توسعه منطقه‌ای در واقع پشتیبانی مالی برای توسعه یک منطقه از کشور است که می‌تواند یک شهر کوچک و یا حتی یک روستا باشد.
به کمک‌های دولتی که به جهت تولید یا بسته‌بندی به مشاغل صادرکننده‌‌‌ی کالا اعطا می‌شود یارانه صادراتی می‌گویند. همانطور که از نامش پیداست این سوبسید دولتی تنها به مشاغلی که در حوزه صادرات مشغول به کار هستند تعلق می‌گیرد. هدف این نوع یارانه و حمایت مالی دولتی تشویق شاغلان این حوزه به پیگیری مداوم فعالیت‌های صادراتی در کشور است که قطعا افزایش درآمد کشور را به دنبال دارد.
یارانه وارداتی بالعکس نوع قبلی از سوبسید دولتی، کمک و حمایتی در جهت واردات کالا به کشور است. چنانچه مشاغلی در این حوزه به واردات کالاهای مورد نیاز و مورد تقاضای مردم مشغول باشند، می‌توانند از حمایت و خدمات دولت در جهت رونق واردات بهره‌مند شوند. یارانه وارداتی حمایتی مالی در جهت کاهش هزینههای حمل‌ونقل و وارد کردن کالاها به کشور است تا درنهایت این کالاها با قیمتی مقرون‌به‌صرفه در دسترس مصرف‌کنندگان قرار گیرد.
یارانه اشتغال کمکی در جهت ایجاد یک کسب و کار جدید در کشور است. این کمک دولتی با هدف تشویق افراد برای ایجاد مشاغلی بیشتر و کاهش نرخ بیکاری در کشور ارائه می‌گردد. شما به عنوان صاحب یک کسب و کار می‌توانید با دریافت یارانه اشتغال برای حقوق و دستمزد کارکنان خود و همچنین بهره‌مندی از مزایای تامین اجتماعی از دولت کمک مالی دریافت کنید.
یارانه باز مانند یارانه بنزین قبل از سهمیه بندی است. پیش از سهمیه‌بندی بنزین شاهد بودیم که بنزین بدون محدودیت، با توجه به اینکه هر فرد تا چه اندازه نیازمند مصرف بنزین باشد در اختیار عموم قرار داشت. چنین یارانه‌ای را یارانه باز می‌گویند.
یارانه سرانه نوعی از سوبسید است که به صورت کالابرگ در اختیار مردم قرار می‌گیرد. یارانه سرانه شکلی از یارانه است به صورت محدود و مساوی در میان همه افراد جامعه از هر قشری که باشند، توزیع می‌گردد.
یارانه هدفمند هم مانند یارانه سرانه به صورت بن و یا کالابرگ در اختیار مردم قرار می‌گیرد با این تفاوت که این نوع از یارانه تنها خاص گروه‌های مشخصی از جامعه است. مانند بن‌های خرید به کارگران، کالابرگ‌هایی برای از کار افتادگان و یا بن وام و خرید برای مستمری بگیران و ...
در این متن به بررسی کامل مفهوم یارانه دولتی پرداختیم. در تعریف کلی یارانه یا Subside دریافتیم که یارانه نوعی کمک مالی از جانب دولت است که در جهت ایجاد رفاه عمومی و یا ارتقا مشاغل ارائه می‌شود. ماهیت اصلی یارانه کمک دولتی اضطراری به مشاغل، قشر خاص و در بعضی موارد تمام مردم جامعه است که می‌تواند سبب ایجاد رفاه جامعه و یا رونق اقتصادی در کشور باشد.
از مزایای اعطای یارانه می‌توان به کاهش قیمت کالای تولیدی، توزیع درآمد، کنترل تورم، فعال ماندن صنایع مهم و ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضا اشاره کرد. یارانه انواع مختلفی دارد که از نظر هدف دولت در ارائه به 4 گروه یارانه تولیدی، یارانه صادراتی، یارانه وارداتی و یارانه اشتغال تقسیم بندی می‌شوند. همچنین یارانه را می‌توان از نظر نوع توزیع نیز در دسته‌هایی تقسیم بندی کرد.
در نتیجه جمع بندی مفهوم یارانه می‌توان گفت سوبسید پروژه‌ای برای جلوگیری از گسترش فقر، کنترل و درمان بحران های اجتماعی و همچنین تلاشی در جهت برقراری عدالت در کشور است. قطعا بهای پرداخت چنین امتیازاتی از جانب دولت به مردم از دست رفتن بخشی از سود و کارایی اقتصادی خواهد بود؛ اما در نتیجه از بروز مشکلات اساسی‌تر در اقتصاد کشور جلوگیری خواهد شد.
