موضوعات مرتبط با آلودگی هواهرچند روز یکبار اخبار مربوط به آلودگی هوا در شهرهای مختلف کشور، به خصوص در کلان شهرهایی مانند تهران به گوش می‌رسد. سال‌هاست که وجود آلودگی در هوایی که تنفس می‌کنیم به عنوان یک تهدید جدی برای سلامت محیط زیست، حیوانات و انسان‌ها مطرح شده است. آلاینده‌های موجود در هوای آلوده اثربخشی زیادی در بروز انواع بیماری‌های قلبی عروقی، بیماری دیابت، چاقی، اختلالات سیستم عصبی، تضعیف سیستم ایمنی به خصوص در افراد سالخورده، و اختلالات در سیستم تولید مثلی دارند.
تنفس هوای مسموم با ایجاد التهاب در سلول‌ها می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به انواع سرطان، بیماری‌های خودایمنی و دیگر بیماری‌های مزمن باشد. با این اوصاف خوب است تا علاوه بر شناخت این نوع آلودگی و همچنین با شناخت آلاینده‌های موثر بر ایجاد آلودگی در هوا، درباره روش‌های پیشگیری از ایجاد آن هم اطلاعاتی کسب کنیم. در ادامه این مطلب قصد داریم تا اطلاعات کاملی پیرامون آلودگی هوا، انواع آلاینده‌ها، تاثیرات آلودگی بر سلامت و روش‌هایی برای مقابله با افزایش آلودگی را با شما به اشتراک بگذاریم.
به حضور انواع مواد زیان آور مانند انواع گازهای سمی نظیر مونوکسید کربن و ذرات مولکولی آلوده، به اتمسفر زمین، آلودگی هوا می‌گویند. این آلودگی به دست جمعی از آلاینده‌ها با منشا طبیعی و غیرطبیعی رقم می‌خورد که انسان تنها در بخشی از آن دست دارد.
از انواع آلودگی‌های طبیعی می‌توان به گازهای ایجاد شده در اثر فوران آتش فشان‌ها، دود حاصل از آتش سوزی طبیعی در جنگل‌ها، فرایندهای پوسیدگی طبیعی و فرایندهای فروپاشی رادیواکتیو اشاره کرد. این موارد بعضی از انواع آلودگی‌هایی هستند که به طور طبیعی باعث ایجاد آلودگی در اتمسفر زمین می‌شوند.
آلودگی‌های ایجاد شده توسط انسان‌ها نیز بی‌شمار هستند. از دود ناشی از سیگار کشیدن گرفته تا دود حاصل از تولیدات کارخانه‌ای! در این میان سوزاندن بنزین توسط وسایل‌نقلیه شخصی و عمومی، دود حاصل از تولیدات انرژی مانند نیروگاه‌های برق که با سوخت فسیلی کار می‌کنند و دود ناشی از تولیدات مواد شیمیایی، بیشترین سهم در میان عوامل آلاینده انسانی را به خود اختصاص داده‌اند.
عواملی با منشأ انسانی عموما اتمسفر زمین را با ایجاد عناصر زیان آور و مخربی مانند اوزون، انواعی از کربن، انواع اکسید گوگرد و نیتروژن و ترکیبات آلی فرار آلوده می‌سازند.
در چند سال اخیر آلودگی هوا به یکی از جدی‌ترین مشکلات زیست محیطی تبدیل شده است. با صنعتی شدن هرچه بیشتر شهرها و کشورهای جهان و همچنین با افزایش جمعیت، نیاز به فعالیت‌های آلوده کننده هوا نیز بیشتر و بیشتر شده است. اکنون انسان بزرگ‌ترین سهم در آلوده کردن هوا و محیط زیست را به خود اختصاص داده است و همچنان در این مسیر رو به جلو قدم برمی‌دارد.
به فعالیت‌های روزانه خود فکر کنید، به نظرتان شما چه سهمی در آلودگی هوا دارید؟ آیا سیگار می‌کشید؟ آیا هر روز برای تردد تا محل کارتان از خودرو شخصی استفاده می‌کنید؟ آیا جز آن دسته افرادی هستید که روزانه حداقل یک کیسه زباله خشک و تر تفکیک نشده تولید می‌کنید؟ اگر پاسخ شما به این سوالات مثبت باشد سهم شما در آلودگی هوایی که تنفس می‌کنید، کم نیست!
فعالیت‌های روتین و روزانه مانند حمل و نقل، ساخت و ساز، کشاورزی و فعالیت‌هایی نظیر استخراج از معادن، تولید انرژی، فعالیت‌های صنعتی، ذوب فلزات و ... سهم زیادی در آلودگی هوا دارند. البته تمام عوامل آلوده کننده هوا مختص به فعالیت‌های انسانی نیستند. فوران آتش فشان و یا بروز آتش سوزی‌های گسترده طبیعی در جنگل‌ها نیز در آلودگی هوا نقش دارند؛ اما بروز چنین اتفاقاتی چندان متداول نیست. با این وجود باز هم عواملی که در آلودگی هوا نقش دارند را در دو دسته عوامل طبیعی و عوامل انسانی بررسی می‌کنیم.
در ادامه به بررسی چند مورد از مهمترین عوامل طبیعی و انسانی آلوده کننده هوا می‌پردازیم.
آلاینده واژه‌ایست که درباره تمام ترکیبات آلوده کننده به کار می‌رود. در کل به مجموعه‌ای از ذرات معلق، انواعی از گازها و گروهی از ترکیبات شیمیایی سمی که باعث افت کیفیت هوا می‌شوند آلاینده هوا گفته می‌شود. آلاینده‌ها را می‌توان از نقطه نظرهای گوناگونی طبقه بندی کرد و مورد بررسی قرار داد.
برای مثال آلاینده‌های هوا از نظر منبع انتشار در دو دسته آلاینده‌های انسانی و طبیعی قرار می‌گیرند. همین آلاینده‌ها را می‌توان از نظر محیط پذیرنده در دو گروه آلاینده‌های هوای آزاد و آلاینده‌های داخل قرار داد.
همچنین آلاینده‌ها بر مبنای شکل انتشار نیز در دو گروه آلاینده‌های اولیه و آلاینده‌های ثانویه دسته بندی می‌شوند. شاید عنوان آلاینده ثانویه کمی مبهم به نظر برسد. آلاینده‌های اولیه آن دسته از ذرات و مواد آلوده کننده هوا هستند که به صورت مستقیم در آلودگی هوا نقش دارند اما دسته دوم پس از ورود به جو و اتمسفر زمین با حضور در واکنش‌های شیمیایی به صورت غیرمستقیم دلیلی بر آلوده شدن هوا هستند.
نوع دیگری از دسته‌بندی بر مبنای حالت آلاینده اتفاق می‌افتد. آلاینده‌های هوا را می‌توان در دو گروه ذره‌ای و گازی قرار داد. که در ادامه به بررسی برخی از مهمترین آلاینده‌های هوا می‌پردازیم.
به طور کلی آلودگی هوا طیف گسترده‌ای از اثرات مخرب بر سلامتی انسان را باعث می‌شود. سیستم تنفسی، سیستم قلب و عروق، سیستم عصبی، سلامت پوست، سلامت چشم و ... همگی تحت تاثیر آلودگی هوا با شدت متفاوتی آسیب می‌بینند. آسیب ایجاد شده توسط آلودگی هوا بر سلامت انسان در دو گروه اثرات کوتاه مدت و اثرات بلند مدت دسته بندی می‌شوند.
اثرات کوتاه مدت آلودگی بر سلامت انسان موقتی ایجاد شده و پس از مدتی رفع می‌شوند. برای مثال سوزش چشم‌ها، سوزش گلو، خارش و التهاب پوست و برونشیت از اثرات کوتاه مدت آلودگی هوا بر سلامت انسان هستند.
اثرات بلندمدت ناشی از آلودگی هوا برای سال‌ها و یا حتی برای همیشه باقی می‌مانند. این اثرات سلامت انسان را تا حدودی به خطر می‌اندازند و حتی ممکن است مرگ انسان را به دنبال داشته باشند. بیماری‌های حاد قلبی، سرطان ریه و بیماری‌های تنفسی مانند آمفیزم از بیماری‌هایی هستند که ممکن است به دنبال استنشاق دائمی هوای آلوده ایجاد شوند.
هوا همیشه به یک میزان آلوده نیست. میزان آلاینده‌ها تعیین میکند که کیفیت هوا در چه سطحی قرار می‌گیرد. شاخص آلودگی هوا برای گزارش کیفیت هوایی که تنفس می‌کنیم کاربرد دارد. می‌توان به کمک شاخص آلودگی میزان پاکی یا آلودگی هوا را بیان کرد. همچنین می‌توان تاثیری که میزان آلودگی هوا بر سلامت انسان می‌گذارد را به کمک شاخص آلودگی هوا تعیین کرد.
برای محاسبه شاخص کیفیت هوا که به اختصار با علامت AQI نشان داده می‌شود میزان پنج آلاینده اصلی هوا یعنی ذرات معلق، دی اکسید نیتروژن، ازن سطح زمین، مونوکسید کربن و دی اکسید گوگرد را اندازه‌گیری می‌کنند. میزان این آلاینده‌ها در جو تعیین کننده سطح کیفیت هوا و میزان پاک یا آلوده بودن آن است.
شاخص آلودگی هوا هر روز اندازه گیری می‌شود و بر اساس سطح کیفیت هوا هر روز هشدارهای لازم ارائه می‌گردد. در بعضی از روزهای سال آلودگی هوا به حدی است که حضور در فضای باز برای کودکان و افراد مسن از هر قشری(سالم یا بیمار) قدغن می‌شود.
درحال حاضر آلودگی هوا یکی از بزرگ‌ترین مشکلات زیست محیطی و یکی از مهمترین معضلاتی است که بر سلامت انسان و دیگر جانداران تاثیر منفی دارد. آلودگی هوا علاوه بر اثرات مخربی که بر سلامت انسان و جانوران می‌گذارد یک عامل مهم در ایجاد تغییرات اقلیمی است و ما به عنوان بزرگ‌ترین گروه ساکنان زمین که بیشترین سهم را در ایجاد آلودگی هوا داریم در مقابله با وضعیت ایجاد شده نیز مسئولیم. هرچند که بخش بزرگی از این آلودگی ایجاد شده ناشی از آلاینده‌های صنایع و تولیدات کارخانه‌ایست اما هنوز هم می‌توان با راهکارهایی ساده به بهبود کیفیت هوا کمک کرد.
برای کنترل میزان آلودگی هوا قرار نیست کار عجیب و غریبی انجام دهیم. می‌توان به کمک راهکارهای بسیار ساده از میزان تولید آلاینده‌های هوا کم کرد. برای مثال بیرون نرفتن با خودرو تک سرنشین و جایگزین کردن حمل و نقل عمومی، ممنوعیت کامل استفاده از ماشین شخصی در روزهای آلوده، جایگزین کردن محصولات قابل بازیافت و کاهش مصرف پلاستیک، عدم استفاده از دخانیات به خصوص سیگار و کاشتن درخت راه‌های ساده‌ای هستند که هرچند کوچک اما در طولانی مدت تاثیرات مثبت بزرگی بر کاهش میزان آلودگی هوا دارند.
