موضوعات مرتبط با سازمان بورس و اوراق بهادارسازمان بورس و اوراق بهادار، یک نهاد کلیدی در بازار سرمایه ایران است که نقشی حیاتی در نظارت و ساماندهی این بازار ایفا می‌کند. این سازمان به عنوان یک موسسه عمومی غیر دولتی، با شخصیت حقوقی و مالی مستقل، مسئولیت تدوین مقررات و نظارت بر اجرای قوانین بورس را در کشور بر عهده دارد. ارکان اصلی این سازمان شامل شورای عالی بورس، هیئت مدیره، رئیس سازمان و حسابرس، هر یک وظایف و مسئولیت‌های خاصی را در این نهاد بر عهده دارند.
سازمان بورس و اوراق بهادار از زمان تاسیس تاکنون، با هدف حفظ حقوق سرمایه‌گذاران و ایجاد شفافیت در بازار بورس، نقش مهمی در توسعه و پایداری بازارهای مالی ایران داشته است. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر تاریخچه، وظایف و عملکرد این سازمان می‌پردازیم. با ما همراه باشید.
شاید اولین سوالی که بهتر است به آن پاسخ دهیم این باشد: اوراق بهادار چیست؟ اوراق بهادار به عنوان یک ابزار مالی مهم در بازارهای سرمایه، نقشی اساسی را در جذب سرمایه و تأمین مالی شرکت‌ها و دولت‌ها ایفا می‌کند. این ابزار می‌تواند به شکل‌های مختلفی مانند سهام، اوراق قرضه و اوراق مشارکت موجود باشند که هر یک نشان‌دهنده نوعی از مالکیت یا بدهی هستند. خرید و فروش این اوراق در بازارهای مالی، امکان انتقال حقوق مالی و سرمایه‌گذاری را برای افراد و نهادها فراهم می‌کند.
در این میان، سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان یک نهاد عمومی غیردولتی، وظیفه نظارت و قانون‌گذاری بر بازارهای مالی ایران را بر عهده دارد. این سازمان با هدف ایجاد شفافیت، حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران و حفظ ثبات بازار سرمایه، فعالیت‌های گسترده‌ای را تحت پوشش قرار داده است. سازمان بورس به واسطه تدوین و اجرای قوانین بازار اوراق بهادار، سعی دارد تا بازارهای مالی کشور را به نحوی مدیریت کند که فعالیت‌ها در چارچوب قوانین مشخص و با کمترین میزان ریسک انجام شوند.
سازمان بورس و اوراق بهادار در سال 1384 از محل وجوه امانی شورای بورس تأسیس شد و از آن زمان تاکنون، به عنوان یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه ایران، نقش حیاتی و مهمی را در توسعه و پایداری این بازار ایفا کرده است. این سازمان تحت نظارت شورای عالی بورس، به عنوان مرجع اصلی نظارت بر بازار بورس کشور، نهادهای مالی و بازارهای سرمایه فعالیت می‌کند. به علاوه، سازمان بورس و اوراق بهادار مسئولیت تدوین مقررات، ثبت و صدور مجوز فعالیت نهاد مالی و نظارت بر اجرای صحیح قوانین را بر عهده دارد. همه این اقدامات در راستای حفظ و بهبود اعتماد عمومی به بازار سرمایه صورت می‌گیرد.
تاریخچه تاسیس سازمان بورس و اوراق بهادار در ایران به سال 1384 بازمی‌گردد؛ با تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران در آن سالها و احساس نیاز به وجود یک سازمان قانون‌گذار در این حوزه، اقدامات لازم جهت تاسیس این سازمان صورت گرفت. پیش از این، نظارت و مدیریت بازار اوراق بهادار بر عهده «سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران» بود که وظایف نظارتی و اجرایی را به طور همزمان انجام می‌داد.
با تصویب قانون بازار اوراق بهادار توسط مجلس شورای اسلامی در تاریخ 1 آذر 1384 عملیات اجرایی بورس‌ها به بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالای ایران و بورس انرژی ایران همگی در قالب یک شرکت سهامی عام و مسئولیت نظارت بر این بورس‌ها، نهادهای مالی و اوراق بهادار به شورای عالی بورس و اوراق بهادار و سازمان بورس و اوراق بهادار واگذار شد.
از زمان تاسیس تاکنون، سازمان بورس و اوراق بهادار تغییرات و تحولات متعددی را در بخش مدیریتی پشت سر گذاشته است. اولین رئیس سازمان، علی صالح آبادی بود که از زمان تاسیس تا سال 1393 به فعالیت پرداخت. پس از او، محمد فطانت فرد ریاست سازمان را بر عهده گرفت و در سال 1395، شاپور محمدی به این سمت منصوب شد. پس از استعفای محمدی، حسن قالیباف اصل تا پایان دی‌ماه 1399 به عنوان رئیس سازمان فعالیت کرد. محمدعلی دهقان دهنوی و مجید عشقی نیز از دیگر روسای سازمان بورس بودند که به ترتیب از سال 1399 تا 1400 و از مهر 1400 تاکنون به این سمت منصوب شدند.
در طول این سالها، سازمان بورس و اوراق بهادار با تغییرات مدیریتی و تحولات مختلف، به تقویت و توسعه بازار سرمایه ایران پرداخته است. ساختمان جدید سازمان بورس، با هزینه‌ای بیش از 2000 میلیارد تومان، در سال 1398 به بهره‌برداری رسید و این نهاد همچنان به عنوان یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه کشور به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد.
سازمان بورس و اوراق بهادار کشور دارای ساختار مدیریتی مشخص با چهار رکن اصلی در این ساختار است: شورای عالی بورس، هیئت مدیره، رئیس سازمان و حسابرس یا بازرس ارکان چهارگانه سازمان را می‌سازند. این ارکان به‌طور مشترک نقش حیاتی در تنظیم و نظارت بر بازار سرمایه ایفا می‌کنند.
شورای عالی بورس به‌عنوان نهاد بالادستی، سیاست‌های کلان را تعیین و نظارت می‌کند. هیئت مدیره مسئول اجرای سیاست‌ها و نظارت بر فعالیت‌های روزمره سازمان است. رئیس سازمان به‌عنوان مقام اجرایی بالاترین سطح، مدیریت کلی سازمان را بر عهده دارد و حسابرس با نظارت بر امور مالی و ارائه گزارش حسابرسی بخش مالی سازمان را ساماندهی می‌کند. این ساختار مدیریتی به‌طور مؤثر به تحقق اهداف و حفظ نظم در بازار سرمایه کمک می‌کند.
شورای عالی بورس، بالاترین نهاد نظارتی در سازمان بورس است که وظیفه تدوین سیاست‌های کلان بازار سرمایه و نظارت بر اجرای قوانین را بر عهده دارد. این شورا شامل اعضای برجسته‌ای است که به تصویب و نظارت بر مقررات و دستورالعمل‌های مربوط به بازار اوراق بهادار می‌پردازند. این شورا نقش مهمی در تعیین خط‌مشی و سیاست‌های کلان بازار سرمایه ایفا می‌کند و ریاست آن بر عهده وزیر امور اقتصادی و دارایی است.
هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار متشکل از پنج عضو است که به پیشنهاد رئیس شورای عالی بورس و با تصویب شورا انتخاب می‌شوند. اعضای هیئت مدیره باید از میان کارشناسان با تجربه و امین در حوزه مالی انتخاب شوند و مسئولیت‌های اجرایی و نظارتی سازمان را بر عهده بگیرند. وظیفه اصلی اعضای هیئت مدیره سازمان تدوین و تصویب سیاست‌ها و برنامه‌های عملیاتی سازمان است.
رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، بالاترین مقام اجرایی در این سازمان است که به‌عنوان رئیس هیئت مدیره نیز عمل می‌کند. انتخاب رئیس سازمان از میان اعضای هیئت مدیره و به پیشنهاد آنها و با تصویب شورای عالی بورس صورت می‌گیرد. رئیس سازمان مسئولیت‌های کلیدی نظیر مدیریت داخلی، استخدام و انفصال کارکنان و نظارت بر اجرای دقیق قوانین و مقررات را بر عهده دارد. دوره تصدی رئیس سازمان معمولاً ۳۰ ماه است.
حسابرس یا بازرس سازمان بورس، وظیفه نظارت بر وضعیت مالی و عملکرد سازمان را به عهده دارد. حسابرس از میان موسسات حسابرسی رسمی و عضو جامعه حسابرسان رسمی انتخاب می‌شود و گزارش‌های حسابرسی از وضعیت مالی و هرگونه تخلف احتمالی را به شورای عالی بورس ارائه می‌دهد. این نقش به‌ویژه در پیگیری و شفاف‌سازی امور مالی و اجرایی سازمان اهمیت بسیاری دارد.
سازمان بورس و اوراق بهادار با هدف اصلی حفظ و توسعه بازار سرمایه، به انجام وظایف متنوع و گسترده‌ای می‌پردازد. این وظایف شامل تدوین مقررات، نظارت بر اجرای صحیح قوانین و سایر فعالیت‌های است که به بهبود عملکرد و شفافیت بازار کمک می‌کنند. به طور کلی، وظایف سازمان بورس و اوراق بهادار به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود: تدوین مقررات، نظارت بر اجرا و سایر وظایف.
یکی از وظایف اصلی سازمان بورس و اوراق بهادار، تدوین مقررات و دستورالعمل‌های اجرایی است که به تنظیم و هدایت فعالیت‌های بازار سرمایه کمک می‌کند. این بخش از وظایف سازمانی شامل تهیه آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم برای اجرای قوانین بازار اوراق بهادار و پیشنهاد آنها به شورای عالی بورس برای تصویب است. این مقررات به‌طور مستقیم بر نحوه عملکرد بورس‌ها، کانون‌ها و نهادهای مالی تاثیر می‌گذارد و به ایجاد یک چهارچوب قانونی و شفاف برای فعالیت‌های بازار کمک می‌کند. مهم‌ترین بندهای زیرمجموعه در این بخش از وظایف شامل:
نظارت بر اجرای صحیح و کامل قوانین و مقررات یکی دیگر از وظایف کلیدی سازمان بورس و اوراق بهادار است. این نظارت شامل ثبت و صدور مجوز فعالیت نهادهای مالی، بررسی و نظارت بر فعالیت‌های بورس‌ها و نهادهای مالی و پیگیری تخلفات است. سازمان بورس با استفاده از ابزارهای نظارتی، به پیشگیری از تخلفات و اطمینان از رعایت قوانین می‌پردازد و گزارش‌های حسابرسی مربوط به عملکرد سازمان و وضعیت بازار را به شورای عالی بورس ارائه می‌دهد. مهم‌ترین بندهای زیرمجموعه در این بخش از وظایف شامل:
سازمان بورس و اوراق بهادار همچنین به انجام دیگر وظایف مهمی می‌پردازد که به تقویت و توسعه بازار سرمایه کمک می‌کند. این وظایف شامل موارد زیر است:
سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان نهاد نظارتی و تنظیم‌کننده اصلی در بازار سرمایه ایران، نقشی اساسی در حفظ و توسعه این بازار ایفا می‌کند. این سازمان با هدف اصلی ایجاد یک محیط مالی شفاف و منظم، به تدوین و اجرای قوانین بورس و مقررات مربوط به اوراق بهادار و بازارهای مالی پرداخته و به‌طور مؤثر به نظارت بر فعالیت‌های بورس‌ها و نهادهای مالی مختلف مشغول است.
وظایف سازمان بورس و اوراق بهادار به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود: تدوین مقررات، نظارت بر اجرای قوانین، و انجام وظایف کلی دیگر. تدوین مقررات شامل تهیه و پیشنهاد آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی است که به تنظیم فعالیت‌های بازار کمک می‌کند. نظارت بر اجرا شامل ثبت و صدور مجوز فعالیت نهاد مالی، بررسی تخلفات و پیگیری آنها، و اطمینان از رعایت قوانین است. علاوه بر این، سازمان به انجام وظایف کلی دیگری همچون حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران، پیشنهاد ابزارهای مالی جدید، و همکاری با مراجع بین‌المللی نیز می‌پردازد.
در نهایت، سازمان بورس و اوراق بهادار با ساختار مدیریتی منسجم و وظایف متنوع، به ایجاد و حفظ یک بازار سرمایه سالم و پویا در ایران کمک می‌کند. این سازمان با توجه به نقش محوری‌اش در نظارت و تنظیم بازار، به توسعه و پیشرفت اقتصادی کشور از طریق تأمین شفافیت و انضباط در فعالیت‌های مالی و سرمایه‌گذاری می‌پردازد. با این رویکرد، سازمان بورس و اوراق بهادار به‌طور مداوم به دنبال بهبود عملکرد و ارتقاء سطح بازار سرمایه در کشور است.
