موضوعات مرتبط با سازمان برنامه و بودجه کشورسازمان برنامه و بودجه کشور به عنوان یک سازمان ستادی در سال 1327 با هدف تدوین و اجرای سیاست‌های کلان اقتصادی و اجتماعی در کشور تاسیس شد. این سازمان دولتی در تمامی این سال‌ها، از تاسیس تاکنون، با نقش‌آفرینی مؤثر در تهیه و اجرای برنامه‌های توسعه نظام اقتصادی و رشد اجتماعی کشور به دنبال ایجاد زیرساخت‌های لازم برای ارتقای کیفیت زندگی و رفاه عمومی در جامعه بوده است.
در حال حاضر این سازمان با اجرای پروژه‌های بزرگ ملی، نظارت بر تخصیص بهینه منابع و بودجه‌بندی دقیق و هدفمند، نقشی حیاتی در پیشبرد اهداف بلندمدت کشور ایفا می‌کند. در ادامه این مطلب، قصد داریم شما را با تاریخچه سازمان برنامه و بودجه، ساختار و وظایف آن، و تاثیرات شگرفی که بر توسعه کشور داشته، آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
سازمان برنامه و بودجه کشور به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در حوزه اقتصادی و توسعه کشور، نقشی کلیدی دارد. سازمانی با عنوان سازمان برنامه برای نخستین بار در سال 1327 با هدف تدوین و اجرای سیاست‌های کلان اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تاسیس شد. هدف اصلی از ایجاد این نهاد، برنامه‌ریزی و نظارت بر تخصیص منابع مالی و بودجه‌ای به منظور تحقق اهداف توسعه‌ای و ارتقای کیفیت زندگی جامعه بوده است.
وظایف کلی سازمان برنامه و بودجه شامل تهیه و اجرای برنامه‌های توسعه پنج‌ساله، تدوین بودجه سالانه کشور، نظارت بر اجرای پروژه‌های عمرانی و اقتصادی و همچنین تحلیل و ارزیابی عملکرد اقتصادی و رشد اجتماعی کشور است.
این سازمان در سال 1379 با سازمان امور اداری و استخدامی کشور ادغام شد و تحت عنوان سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور به فعالیت خود ادامه داد. با این حال، در سال 1386 این ادغام منحل شد و سازمان برنامه و بودجه به‌صورت مستقل فعالیت خود را از سر گرفت. این تجزیه مجدد به منظور بهبود کارایی و تمرکز بیشتر بر وظایف اصلی برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی صورت گرفت. سازمان برنامه و بودجه، به‌عنوان یک سازمان دولتی و یکی از کلیدی‌ترین نهادها در مدیریت نظام اقتصادی کشور، همواره در پی بهبود ساختارهای اقتصادی-اجتماعی و تحقق اهداف توسعه پایدار بوده است.
تاریخچه فعالیت‌های برنامه و بودجه در ایران به دوران پیش از تاسیس سازمان دولتی برنامه و بودجه کشور بازمی‌گردد. در دوران قاجار و پهلوی، مدیریت مالی و برنامه‌ریزی اقتصادی به شکل منسجم و یکپارچه وجود نداشت و این مسئله باعث عدم تعادل در تخصیص منابع و اجرای پروژه‌های عمرانی می‌شد. نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت منابع در دوران پس از جنگ جهانی دوم به‌طور جدی احساس شد و این موضوع زمینه‌ساز ایجاد نهادهای برنامه‌ریزی در کشور بود.
تلاش‌های دولت ایران برای ایجاد یک برنامه عمرانی و اقتصادی منظم در سال 1316 آغاز شد، درست همان زمانی که محمود جم نخست‌وزیر وقت، شورای اقتصاد را تأسیس کرد. این شورا تحت هدایت ابوالحسن ابتهاج، یکی از پیشگامان برنامه‌ریزی در ایران، به مدت 18 ماه با برگزاری جلسات متعدد به تدوین برنامه‌های اقتصادی پرداخت.
در تاریخ 6 مهرماه 1316، در جلسه شورای اقتصاد برای تشکیل «کمیسیون دائمی تهیه برنامه» تصمیماتی گرفته شد تا تمام تلاش‌ها بر روی طراحی برنامه‌ای متمرکز شود. این کمیسیون، پس از 20 جلسه، پیشنهاداتی برای اصلاحات در حوزه مهاجرت و کشاورزی ارائه کرد و برنامه‌ای 7 ساله برای مدیریت بخش کشاورزی به هیات دولت ارائه شد. اما به دلیل تغییرات دولت، شرایط پیش از جنگ جهانی دوم و اشغال ایران، شورا و کمیسیون دائمی برنامه نتوانستند به فعالیت خود ادامه دهند.
پس از چندین تلاش ناموفق برای تدوین برنامه، در تاریخ 5 مهرماه 1327، هیأت دولت به منظور جمع‌آوری آمار و اطلاعات لازم و تسریع در فرایند تهیه برنامه، به تاسیس سازمانی تحت عنوان «سازمان موقت برنامه» پرداخت. دکتر حسن مشرف‌نفیسی، وزیر دارایی دولت قبلی و فعال در فرآیند برنامه‌ریزی، به عنوان رئیس این سازمان موقت انتخاب شد تا مسئولیت تهیه برنامه مقدماتی را بر عهده گیرد.
با تلاش مستمر کمیسیون برنامه مجلس، گزارش نهایی برنامه هفت‌ساله در تاریخ 4 شهریور 1327 آماده شد. این برنامه شامل شش فصل اصلی (کشاورزی، راه، صنایع و معادن، نفت، پست، تلگراف و تلفن و اصلاحات اجتماعی و شهرسازی) و 15 ماده بود و با اعتباری مجموعاً 21 میلیارد ریال برای اجرا در مدت هفت سال تنظیم شد. پس از بازبینی و اصلاحات مجدد، این لایحه در بهمن ماه 1327 به صحن علنی مجلس شورای ملی ارائه شد.
در تاریخ 14 تیرماه 1345، با تصویب یک لایحه قانونی در مجلس، مسئولیت تهیه و تنظیم بودجه عمرانی و جاری کشور و تخصیص اعتبار، که قبلاً به عهده وزارت دارایی بود، به سازمان برنامه واگذار شد. این تغییر موجب گسترش حوزه فعالیت سازمان برنامه شد و سازمان موظف گردید کلیه امور اجرایی طرح‌های عمرانی را به وزارتخانه‌ها محول کند.
در ادامه، در مهرماه 1346، با تصویب مجلس، سازمان برنامه به «سازمان برنامه و بودجه» ارتقا یافت. این ارتقا شامل افزودن 1523 پست سازمانی جدید به ساختار آن بود و مسئولیت‌های جدیدی از جمله تهیه و تنظیم برنامه‌های عمرانی و بودجه کل کشور نیز به مسئولیت‌های آن اضافه شد. این تغییرات سرانجام در سال 1347 به تأیید سازمان امور اداری و استخدامی کشوری رسید و به رسمیت شناخته شد.
در سال 1379 سازمان برنامه و بودجه با سازمان امور اداری و استخدامی کشور ادغام شد و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور شکل گرفت. این تغییر ساختاری به منظور بهبود هماهنگی و کارایی نهادهای دولتی انجام شد. با این حال، نیاز به تخصصی‌تر کردن فرآیند برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی موجب شد تا در سال 1386 ادغام این دو سازمان منحل شود و سازمان برنامه و بودجه به‌صورت مستقل و با ساختاری جدید به فعالیت خود ادامه دهد. این سازمان اکنون به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه کشور، به تدوین و اجرای سیاست‌های نظام اقتصادی و رشد اجتماعی کشور می‌پردازد.
سازمان دولتی برنامه و بودجه کشور به‌عنوان یکی از نهادهای کلیدی در سیستم مدیریت اقتصادی و توسعه‌ای کشور، وظایف متعددی بر عهده دارد. این وظایف به منظور بهبود فرآیند برنامه‌ریزی و مدیریت منابع انجام می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:
این وظایف همگی به هدف ارتقای بهره‌وری، توسعه اقتصادی و بهبود سطح زندگی مردم انجام می‌شوند و نقش مهمی در شکل‌دهی به آینده کشور ایفا می‌کنند.
سازمان برنامه و بودجه کشور در فرآیند برگزاری مناقصات و مزایدات دولتی نیز نقش دارد. این سازمان با هدف تضمین شفافیت و رعایت اصول رقابت‌پذیری، مسئولیت برگزاری مناقصات عمومی و مزایدات را بر عهده می‌گیرد.
سازمان برنامه و بودجه کشور هر ساله به منظور ارتقاء شفافیت مالی و تسهیل همکاری با سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی و خصوصی، انواع مناقصات و مزایده‌ها را برگزار می‌کند. این سازمان در زمینه مناقصات، برای تأمین نیازهایی نظیر خودرو، خدمات نگهداری تاسیسات، عملیات پشتیبانی و اجرای پروژه‌های مختلف، فراخوان عمومی منتشر و مدارک داوطلبان را جمع آوری می‌کند. پس از تعیین برنده، زمان‌بندی پروژه و فعالیت‌ها بر اساس قراردادی میان پیمانکار و سازمان برنامه و بودجه کشور تعیین می‌شود و نهایتا به مرحله اجرا می‌رسد.
سازمان دولتی برنامه و بودجه کشور هر ساله در کنار مناقصات، مزایده‌های متعددی نیز برگزار می‌کند که معمولاً شامل فروش ساختمان‌ها، ضایعات ساختمانی، املاک، خودرو و موارد مشابه است. روند برگزاری مزایده با انتشار یک فراخوان عمومی آغاز شده و داوطلبان با ارائه مدارک خود وارد رقابت می‌شوند. برنده مزایده کسی خواهد بود که بالاترین پیشنهاد را نسبت به سایر شرکت‌کنندگان ارائه دهد.
در جدول زیر به معرفی روسای سازمان برنامه و بودجه کشور از زمان علی اکبر معینی تا به امروز پرداخته‌ایم:
|
نام رئیس |
دوره ریاست |
|
علی اکبر معینی فر |
1341-1334 |
|
عزت الله سحابی |
1359-1341 |
|
موسی خیر |
1360-1359 |
|
محمد تقی بانکی |
1368-1360 |
|
مسعود روغنی زنجانی |
1374-1368 |
|
حمید میرزاده |
1376-1374 |
|
محمدعلی نجفی |
1379-1376 |
|
محمدرضا عارف |
1380-1379 |
|
محمد ستاری فر |
1383-1380 |
|
حمیدرضا برادران |
1384-1383 |
|
فرهاد رهبر |
1385-1384 |
|
سید امیر مسعود برقعی |
1386-1385 |
|
ابراهیم عزیزی |
1391-1386 |
|
بهروز مرادی |
1392-1391 |
|
محمدباقر نوبخت |
1395-1392 |
|
مسعود میرکاظمی |
1402-1400 |
|
داود منظور |
1403-1402 |
|
سید حمید پورمحمدی |
1403- تاکنون |
