جهاد دانشگاهی در ایران یک نهاد فرهنگی و پژوهشی مهم است که در سال 59 با هدف ارتقای سطح علمی و فرهنگی در کشور تاسیس شد. این سازمان، با پیوند دادن دانشگاه‌ به نیازهای جامعه و بخش صنعتی، نقش کلیدی و مهمی در آموزش عالی و توسعه تحقیقات علمی را بر عهده دارد. این نهاد همچنین با بهره‌گیری از نیروهای متخصص داخلی به بهبود و پیشرفت اجتماعی و اقتصادی ایران کمک می‌کند. در این مطلب قصد داریم نحوه شکل گیری، ساختار و وظایف جهاد دانشگاهی در ایران را با شما به اشتراک بگذاریم.

جهاد دانشگاهی چیست؟

همانطور که اشاره شد جهاد دانشگاهی یک سازمان فرهنگی و پژوهشی در ایران است که نقش مهمی را در توسعه علمی و آموزشی کشور ایفا می‌کند. این سازمان که در پی انقلاب فرهنگی و به‌منظور بازسازی فضای علمی، فرهنگی و اجتماعی دانشگاه‌ها تشکیل شد، از سال 1359 به طور مستمر به ایفای نقش و فعالیت در این عرصه مشغول است. هدف اصلی جهاد دانشگاهی، تلفیق دانش علمی با نیازهای جامعه و ایجاد پیوندی سازنده بین دانشگاه و جامعه بود.

این سازمان همچنین در سال 1372 با تاسیس موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی جهاد دانشگاهی، ارائه آموزش‌های عالی و تربیت نیروهای متخصص در کشور را به طور رسمی و حرفه‌ای آغاز کرد. طبق اساس‌نامه‌ای که در سال 1365 به تصویب شورای عالی ستاد انقلاب فرهنگی رسید؛ وظایف این ارگان در حیطه رسیدگی به تحقیقات علمی و فعالیت‌های فرهنگی تعیین شده است.

این نهاد وظایف متعددی را در راستای پیشبرد اهداف علمی و فرهنگی کشور بر عهده دارد. سازمان جهاد دانشگاهی با شناسایی و استفاده بهینه از نیروی انسانی دانشگاه‌ها، بررسی زمینه‌های جذب نیرو در نهادهای مختلف، تهیه طرح‌های مستقل و بهره‌برداری از امکانات آموزشی و تجهیزات موجود، تلاش می‌کند تا پیوندی سازنده بین دانشگاه و جامعه ایجاد کند.

اهمیت جهاد دانشگاهی در نقش آن به عنوان پلی میان نظام آموزش عالی و نیازهای واقعی جامعه است؛ نهادی که با تکیه بر توانمندی‌های داخلی و استفاده از منابع موجود، به بهبود و توسعه علمی، فرهنگی و اجتماعی کشور کمک می‌کند. جهاد دانشگاهی از زمان تاسیس تاکنون با اتکا به نیروهای متخصص و متعهد خود، توانسته است با حداقل امکانات، دستاوردهای قابل‌توجهی در حوزه‌های مختلف علمی و فنی کسب کند.

نحوه شکل گیری

تشکیل جهاد دانشگاهی، شروعی امیدوارانه در جهت بهبود کیفیت آموزش و پرورش و تربیت نیروهای متخصص در حوزه‌های مورد نیاز جامعه بود که در اوایل سال 1359، با پیام بهاری امام خمینی (ره)، رهبر انقلاب، شکل گرفت. این نهاد با همکاری اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان تاسیس شد و هدفش هماهنگ سازی ارزش‌ها و ایده‌های انقلاب با فضای دانشگاهی بود. جهاد دانشگاهی با ایجاد تحولی معنادار و ارزنده در عرصه دانشگاه‌ها باعث شد تا از آن با عنوان انقلاب فرهنگی شود.

در طی دوران مختلف از زمان شکل گیری جهاد دانشگاهی تاکنون، این نهاد از یک مجموعه انقلابی و نوآورانه به یکی از مهمترین ارگان‌های فرهنگی، پژوهشی و آموزشی در کشور تبدیل شده است. از زمان تاسیس این نهاد برای رسیدن به نقطه کنونی بیش از چهل سال زمان، انرژی و هزینه صرف شده است. در ادامه به جزئیات بیشتری از هر دوره رشد و تحول در مسیر شکل گیری این نهاد می‌پردازیم تا به‌وضوح از اهمیت هر مرحله در شکل‌گیری این نهاد آگاه شوید.

شکل‌گیری و تکوین جهاد دانشگاهی از سال 1359 تا 1361

در ابتدا جهاد دانشگاهی به عنوان پاسخی نسبت به نیازهای جامعه برای رشد و توسعهٔ علمی و فرهنگی تاسیس شد. فعالیت‌های این دوره شامل جذب و به‌کارگیری نیروهای انسانی و امکانات فیزیکی دانشگاه‌ها برای رفع نیازهای جامعه، انتشار کتب آموزشی و فراهم کردن شرایطی برای بازگشایی دانشگاه‌ها بود. مدیریت دانشگاه‌ها در این دوره توسط شورای سه نفره به نام شورای جهاد دانشگاهی با متشکل از یک استاد، یک دانشجو و یک کارمند انجام می‌شد.

استقرار و تعیین هویت مستقل تا سال 1363

در این مرحله، اساسنامه جدیدی برای جهاد دانشگاهی تصویب شد و طی آن، وظایف اصلی نهاد در سه زمینه فرهنگی، تحقیقاتی و آموزشی تعیین شد. فعالیت‌های تحقیقاتی اغلب به مسائل جنگ تحمیلی متمرکز شده بود و فعالیت‌های فرهنگی بیشتر به مسائل فرهنگی دانشگاه‌ها اختصاص داشت. شورای مدیریت در دانشگاه‌ها به صورت نظام سنتی ایجاد شد و جهاد دانشگاهی به عنوان پلی بین دانشگاه و صنعت معرفی گردید.

تثبیت و گسترش فعالیت‌ها از سال 1364 تا 1368

این دوره با تغییر نظام مدیریتی شوراهای دانشگاهی و شکل گیری یک نظام سنتی آغاز شد. فعالیت‌های تحقیقاتی بیشتر به رفع نیازهای جنگی اختصاص پیدا کرد و جهاد دانشگاهی در مدیریت دانشگاه‌ها دخالت کمتری داشت. جهاد دانشگاهی توانست در این دوره بیش از 500 طرح تحقیقاتی در زمینه‌های مختلف مرتبط با جنگ تحمیلی را تدوین و اجرا کند. به مرور نقش این نهاد در مدیریت دانشگاه‌ها به کل پایان یافت و ساختار نظام مدیریتی تغییر کرد.

تغییر فعالیت و ساختار سازمانی از سال 1370 تا 1374

در این دوره اساسنامه جدیدی برای جهاد دانشگاهی تصویب شد. جهاد دانشگاهی به عنوان نهادی عمومی و غیردولتی تعریف و فعالیت‌های فرهنگی و پژوهشی به‌عنوان اصلی‌ترین وظایف این نهاد معرفی شد. همچنین، پژوهشکده‌های جهاددانشگاهی تأسیس شدند و ساختار سازمانی جهاد دانشگاهی به شکل واحدهای سه گانه فرهنگی، پژوهشی و شرکتی تغییر کرد.

بلوغ و تثبیت و تحکیم ساختار از سال 1376 تاکنون

در این دوره، با تغییرات اجتماعی و اقتصادی، جهاد دانشگاهی فعالیت‌های خود را در چهار حوزه فرهنگی، پژوهشی، آموزشی و اشتغال گسترش داد. حوزه اختیارات و وظایف نهاد گسترش یافت و نقش مهمی در تحقق اهداف توسعه کشور بر عهده گرفت. همچنین با توجه به سوابق مثبت فعالیت پژوهشی گذشته جهاد دانشگاهی، پژوهشکده‌ها و شرکت‌های ذیربط به عنوان واحدهای اصلی این نهاد توسعه یافتند و فعالیت‌های پژوهشی آن‌ها افزایش یافت.

ساختار جهاد

ساختار جهاد دانشگاهی به‌گونه‌ای طراحی شده است که بتواند به‌طور گسترده و مؤثر در حوزه‌های مختلف فعالیت کند. باید اضافه کنیم که این نهاد علاوه بر دفتر مرکزی خود، دارای 43 واحد فعال در کشور است که 13 واحد آن در شهر تهران و 30 واحد دیگر در مراکز استان‌ها مستقر هستند. علاوه بر این مجموع سه پژوهشگاه و 24 پژوهشکده، 27 سازمان و شرکت، یک مجتمع تحقیقاتی و دو پارک علم و فناوری نیز تحت نظر این نهاد دولتی مشغول فعالیت هستند. در ادامه، به معرفی مهم‌ترین ارکان جهاد دانشگاهی می‌پردازیم.

هیئت امنا: هیئت امنا به عنوان بالاترین مرجع سیاست‌گذاری در جهاد دانشگاهی، مسئول تعیین سیاست‌ها، راهبردها و اهداف کلی این نهاد است.
شورای علمی: شورای علمی وظیفه تعیین خط‌مشی‌ها و نظارت بر اجرای فعالیت‌های جهاد دانشگاهی را بر عهده دارد و به عنوان مرجع علمی و راهبردی در این نهاد عمل می‌کند.
رئیس جهاد دانشگاهی: رئیس جهاد دانشگاهی به عنوان بالاترین مقام اجرایی، مسئول اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های مصوب هیئت امنا و شورای علمی و نظارت بر فعالیت‌های روزانه این نهاد است.
**در حال حاضر ریاست جهاد دانشگاهی برعهده حسن مسلمی نائینی، استاد تمام دانشگاه تربیت مدرس تهران در رشته مکانیک گرایش مهندسی ساخت و تولید است.

وظایف

جهاد دانشگاهی با هدف ارتقای فرهنگ و علم در جامعه و مقابله با انحرافات فرهنگی فعال است و در حوزه آموزش و پرورش نیروهای متخصص و پیگیری تحقیقات علمی وظایف متعددی را برعهده دارد. این وظایف عبارت‌اند از:

برنامه‌ریزی فرهنگی و تربیتی برای آماده‌سازی جوانان، به‌ویژه دانش‌آموزان و دانشجویان، جهت مقابله با غرب‌زدگی و انحرافات فرهنگی، در چارچوب سیاست‌های فرهنگی کشور
ایجاد ساختارهای مناسب برای تألیف، ترجمه و انتشار کتاب‌، نشریات، نتایج تحقیقات و مقالات علمی و فرهنگی و تولید مواد کمک‌آموزشی
انجام تحقیقات به منظور توسعه و کاربردی کردن دانش و فناوری
دنبال کردن طرح تحقیقاتی تا مراحل نیمه صنعتی و صنعتی
ارائه خدمات علمی و فنی در زمینه‌های مختلف مورد نیاز جامعه
تشویق و جذب دانشجویان و پژوهشگران جوان و مستعد و فراهم آوردن شرایط و امکانات لازم برای فعالیت‌های علمی و پژوهشی آنان، با توجه به مشکلات و نیازهای جامعه
برگزاری دوره‌های رسمی آموزش علمی-کاربردی مطابق با ضوابط و مقررات آموزش عالی کشور
ایجاد ساختارهای آموزشی و تحقیقاتی بر اساس قوانین و مقررات آموزش عالی
مشارکت در ایجاد زمینه‌های مناسب برای اشتغال بیشتر فارغ‌التحصیلان دانشگاهی

جمع بندی

همانطور که در طول متن بیان شد، جهاد دانشگاهی به‌عنوان یکی از ارگان‌های بنیادین و مؤثر در ساختار آموزشی و پژوهشی کشور مشغول فعالیت است. این نهاد با هدف بازسازی و نوآوری در فضای علمی، فرهنگی، پژوهشی و آموزشی کشور تاسیس شد تا در جهت توسعه و پیشرفت کلی جامعه بکوشد.

جهاد دانشگاهی یک نهاد انقلابی در دولت جمهوری اسلامی ایران است که پس از انقلاب سال 1357 و با الهام از پیام نوروزی امام خمینی (ره) در بهار 59 پایه ریزی و تاسیس شد. این نهاد برای تبدیل شدن به آنچه که امروز به عنوان جهاد دانشگاهی می‌شناسیم تحولات بسیاری را در طول دوره‌های مختلف تاریخی تجربه کرده است.

ساختار این نهاد شامل ارکانی مانند هیئت امنا، شورای علمی و ریاست جهاد دانشگاهی است که هر یک وظایف مشخص و مهمی را در سیاست‌گذاری، نظارت و اجرای برنامه‌های فرهنگی، پژوهشی و آموزشی این نهاد بر عهده دارند.

جهاد دانشگاهی در تمام دوران فعالیتش با ارائه خدمات علمی، عملی و فرهنگی، تأمین نیروی انسانی متخصص و توسعه‌ی فعالیت‌های پژوهشی در جهت رفع نیازهای جامعه، نقش مهمی را در تحقق اهداف توسعه و پیشرفت کشور بر عهده داشت.

جدیدترین اخبار سازمان جهاد دانشگاهی

اخبار روز سازمان جهاد دانشگاهی