موضوعات مرتبط با رتبه‌بندی معلمانطرح رتبه بندی معلمان یکی از مهم‌ترین اقدامات در راستای ارتقا کیفیت آموزش و افزایش سطح علمی معلمان در کشور بود. این طرح با هدف بهبود نظام آموزشی، ایجاد انگیزه برای معلمان و افزایش عدالت در پرداخت‌ها طراحی شد و اجرای آن علاوه بر تقویت شایستگی‌های معلمان، افزایش انگیزه آن‌ها برای به‌روزرسانی دانش و مهارت‌های معلمی را به دنبال داشت.
طرح رتبه بندی معلمان شامل مجموعه‌ای از ارزیابی‌ها و معیارهای مشخص است که بر اساس آن‌ها، معلمان در سطوح مختلف رتبه بندی می‌شوند. این ارزیابی‌ها شامل مجموعه صلاحیت عمومی، تخصصی و حرفه‌ای شاغلین این حوزه است که در طول سال‌های خدمت معلمان، مدیران و معاونان به‌دست می‌آید. در ادامه، به بررسی جزئیات بیشتر این طرح و شرایط و ضوابط آن می‌پردازیم.
رتبه بندی معلمان یک برنامه رسمی است که با هدف ارتقا سطح کیفی آموزش و بهبود وضعیت شغلی معلمان، در کشور به اجرا درآمد. این طرح برای نخستین بار در سال 1394 توسط وزارت آموزش و پرورش پیشنهاد شد و در نهایت، پس از بررسی‌های فراوان، در سال 1400 به تصویب رسید. این طرح به عنوان یکی از بزرگ‌ترین گام‌ها در راستای اصلاحات نظام آموزشی کشور، توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد و وزارت آموزش و پرورش مسئولیت اجرای آن را برعهده گرفت.
هدف اصلی این طرح، ارزیابی دقیق‌تر و عادلانه‌تر عملکرد معلمان بر اساس معیارهای مشخص بود. این معیارها شامل توانمندی‌های آموزشی، مهارت‌های حرفه‌ای و تخصصی و تجربیات کاری معلمان و دیگر شاغلان این حوزه است. در نتیجه این ارزیابی‌ها، درجه معلمان در سطوح مختلف رتبه بندی می‌شود تا مطابق رتبه دریافت شده از مزایای مالی و شغلی مختلفی بهره‌مند شوند. هدف از این اقدام، تشویق معلمان به بهبود مستمر عملکرد خود و ایجاد انگیزه برای توسعه مهارت‌ها در حرفه معلمی است.
این طرح از پیشنهاد اولیه تا تصویب نهایی، مسیر پر فراز و نشیبی را طی کرد و اجرایی شدن آن حدود شش سال به طول انجامید. در ابتدا، ابهاماتی درباره معیارهای ارزیابی و مشکلات اجرایی وجود داشت که باعث تاخیر در تصویب نهایی شد. با این حال، تلاش‌های وزارت آموزش و پرورش و نهادهای ذیربط، در کنار نظارت مستمر مجلس شورای اسلامی، به تصویب نهایی این طرح و اجرای آن منجر شد.
آیین‌نامه اجرایی قانون نظام رتبه بندی معلمان شامل مجموعه‌ای از مواد و تبصره‌هایی است که به منظور تنظیم و اجرای صحیح این قانون تدوین شده‌اند. این آیین‌نامه که توسط هیئت دولت تصویب و ابلاغ شد، به‌طور کلی شامل 25 ماده و چند تبصره است. در این آیین‌نامه به مواردی همچون معیارها و شاخص‌های رتبه بندی، نحوه ارزیابی معلمان، مراحل اجرایی و شرایط ارتقا رتبه و مسائل مربوط به حقوق و مزایای معلمان پرداخته شده است. این آیین‌نامه با هدف ارتقا سطح کیفی در نظام آموزشی کشور و بالا بردن انگیزه معلمان در کار، چارچوبی را برای ارزیابی و تعیین درجه معلمان فراهم آورده است.
آیین نامه اجرایی رتبه بندی معلمان به طور کلی شامل توضیحاتی در زمینه وظایف هیأت ممیزه در سطح شهرستانی و منطقه‌ای از جمله نظارت بر فرآیند رتبه‌بندی و رسیدگی به اعتراضات، وظایف شورای توسعه مدیریت در جهت رسیدگی به امور مشمولین جدیدالاستخدام، معیارهای ارزیابی معلمان شامل صلاحیت‌های عمومی، تخصصی و حرفه‌ای، امتیازهای ویژه برای هر رتبه، شیوه فرآیند ارزیابی در دو مرحله آزمون کتبی و عملی، حداقل‌های مورد نیاز در مورد سوابق کاری و ساعات گذرانده شده در دوره‌های ضمن خدمت فرهنگیان و شرح قوانینی برای معلمان با شرایط خاص مانند مشکلات بینایی و دیگر نیازهای ویژه است تا از دسترسی عادلانه به نظام رتبه‌بندی اطمینان حاصل شود.
همچنین برای معلمانی که با نتایج آزمون‌ها موافق نیستند و یا نسبت به شیوه برگزاری آزمون رتبه بندی معلمان در مراحل کتبی یا عملی اعتراض دارند، راهکارهای مشخصی برای بیان اعتراض و بررسی مجدد نتایج درنظر گرفته شده است.
در ادامه به بررسی چند مورد از مهم‌ترین مواد در آیین‌نامه اجرایی قانون نظام رتبه بندی معلمان می‌پردازیم.
ماده 1:
این ماده از آیین نامه اجرایی به توضیح و بررسی اهداف قانون نظام رتبه بندی معلمان اشاره دارد. به موجب این ماده رتبه بندی معلمان مطابق با قانون نظام رتبه بندی و بر اساس این آیین‌نامه، به منظور ارتقا کیفیت تعلیم و تربیت و همچنین اعتلای جایگاه و منزلت اجتماعی معلمان به اجرا گذاشته شده است. این نظام بر تخصص، شایستگی‌ها و عملکرد رقابتی معلمان استوار است و هدف آن مهندسی نیروی انسانی، توسعه مداوم و نظام‌مند مهارت‌ها و شایستگی‌های عمومی، تخصصی، حرفه‌ای و تربیتی معلمان است. از دیگر اهداف این نظام می‌توان به افزایش کیفیت عملکرد معلمان، تقویت انگیزه و رضایت‌مندی شغلی و نیز ارتقای تعهد و هویت حرفه‌ای آنان اشاره کرد. اجرای این نظام بر اساس نقشه جامع علمی کشور و سند تحول بنیادین نظام آموزشی صورت می‌گیرد.
ماده 3:
در این ماده، مشمولان طرح رتبه بندی معلمان به وضوح معرفی شده‌اند. بر اساس ماده 3 از آیین نامه اجرایی مشمولان این طرح عبارتند از مشمولین طرح طبقه بندی مشاغل معلمان و نیروهای توانبخشی مدارس استثنایی که در حال حاضر صرفاً در واحدهای آموزشی و تربیتی، اشتغال به خدمت تمام وقت دارند.
ماده 14:
این ماده به توضیح شرایط و ضوابط مربوط به شکایات و اعتراضات معلمان در خصوص نتایج رتبه‌بندی اشاره دارد، به طوری که معلمان بتوانند در صورت نیاز، نسبت به نتایج آزمون کتبی و عملی درخواست تجدیدنظر کنند. به موجب ماده 14 در صورتی که هر یک از ارزیابی شوندگان نسبت به نحوه رسیدگی و ارزیابی و رتبه تعیین شده خود، اعتراضی داشته باشد، می تواند حداکثر ظرف 10 روز از ابلاغ رتبه، درخواست خود را از طریق سامانه به دبیرخانه هیات ممیزه سطح بالاتر ارائه کند.
ماده 15:
این ماده به نحوه محاسبه حقوق و مزایای معلمان براساس رتبه‌بندی آن‌ها می‌پردازد. در این ماده به توضیح جزئیات مربوط به افزایش حقوق و سایر مزایا بر اساس رتبه بندی معلمان پرداخته شده است. بر اساس این ماده، با تعیین رتبه مشمول توسط هیات ممیزه ذیربط، فوق العاده رتبه بندی برای رتبه‌های پنجگانه آموزشیار معلم، مربی معلم، استادیار معلم، دانشیار معلم و استاد معلم به ترتیب چهل و پنج درصد، پنجاه و پنج درصد، شصت و پنج درصد، هفتاد و پنج درصد و نود درصد است. مجموع امتیازات حق شغل، حق شاغل و فوق‌العاده شغل در حکم کارگزینی مشمولین، به صورت جداگانه درج و ماهیانه پرداخت می‌شود.
صلاحیت‌ها مجموعه‌ای از قابلیت‌هایی است که بر جنبه‌های هویت شخصی و حرفه‌ای معلمان تمرکز دارند، مانند اخلاق و تعهد حرفه‌ای، دانش تخصصی و مهارت‌های تربیتی. معلم باید تلاش کند تا با تقویت و ارتقای این توانمندی‌های ضروری در وظایف آموزشی خود به صورت موثرتری عمل کند.
صلاحیت عمومی: شایستگی عمومی شامل مجموعه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی، باورها، و رفتارهای فرد است که بر اساس نظام ارزشی و فرهنگی جامعه اسلامی و آموزش و پرورش شکل گرفته‌اند. این شایستگی‌ها تعهد فرد به ارزش‌های اسلامی، انقلاب، و قوانین را نشان داده و در طول خدمت مورد بررسی و تایید قرار می‌گیرند. این دسته از صلاحیت‌ها شامل:
صلاحیت تخصصی: شایستگی‌های تخصصی شامل تسلط بر دانش تخصصی و تربیتی، خلاقیت‌های علمی، مدرک تحصیلی و توانایی پژوهش است که برای انجام مؤثر وظایف شغلی ضروری هستند. صلاحیت‌های تخصصی در چند گروه مورد بررسی قرار می‌گیرند:
صلاحیت حرفه‌ای: صلاحیت حرفه‌ای نیز مجموعه‌ای از توانمندی‌هاست که به تلفیق دانش، نگرش، مهارت‌های تخصصی و تربیتی و عملکرد رقابتی معلمان در موقعیت‌های آموزشی و تربیتی، مطابق با نظام آموزشی جمهوری اسلامی ایران مربوط می‌شود. صلاحیت‌های حرفه‌ای در معلمی شامل:
طرح رتبه‌بندی معلمان شامل گروه‌های مختلفی از کارکنان آموزش و پرورش است. این طرح به تمامی افرادی که در حوزه آموزش و پرورش مشغول به کار هستند، حداقل دو سال سابقه فعالیت رسمی دارند و از شرایط و شایستگی لازم برخوردارند، تعلق می‌گیرد. به طور دقیق‌تر مشمولان این طرح به شرح زیر است:
این طرح با هدف بهبود عملکرد و ارتقا کیفی آموزش در مدارس، تمامی این گروه‌ها را تحت پوشش دارد و با ارزیابی دقیق عملکردشان، رتبه‌های مختلفی را به آنان اختصاص می‌دهد.
آزمون رتبه بندی معلمان، مرحله‌ای کلیدی در فرآیند ارزیابی معلمان است که به منظور تعیین صلاحیت‌های علمی و حرفه‌ای آنان برگزار می‌شود. این آزمون دو مرحله دارد و با هدف بررسی دقیق توانمندی‌ها و شایستگی‌های معلمان در زمینه‌های مختلف آموزشی برگزار می‌گردد. در مرحله اول، دانش عمومی و تخصصی معلمان در آزمون کتبی ارزیابی می‌شود. مرحله دوم نیز آزمون عملی و مشاهده روش تدریس در کلاس است که به بررسی توانمندی‌های تدریس و مدیریت کلاس اختصاص دارد. نمرات کسب شده در هر دو مرحله جمع می‌شود تا نمره نهایی معلم مشخص گردد و رتبه‌بندی نهایی بر اساس آن انجام شود.
آزمون رتبه‌بندی معلمان در دو مرحله برگزار می‌شود و نمره نهایی از مجموع نمرات این دو مرحله تعیین می‌شود. به عنوان مثال، اگر معلمی در مرحله اول نمره 45 و در مرحله دوم نمره 30 را کسب کند، مجموع نمره او 75 خواهد بود.
برای کسب هر رتبه، حداقل نمرات زیر مورد نیاز است:
یکی از معیارهای مهم و اثرگذار بر رتبه بندی معلمان سابقه کاری، ساعات ضمن خدمت و دوره‌های گذرانده شده توسط معلمان و دیگر مشمولان این طرح است. از آنجایی که هدف اصلی در اجرایی کردن طرح رتبه بندی ارتقا کیفیت آموزش و افزایش سطح علمی معلمان در کشور است؛ گذراندن دوره‌های آموزشی و کسب تجربه‌های حرفه‌ای در این زمینه به تعیین رتبه نهایی آنان کمک به سزایی می‌کند. در جدول زیر، میزان سابقه کاری، ساعات ضمن خدمت و امتیازهای لازم برای هر رتبه بیان شده است:
|
رتبه |
سابقه کاری |
ساعات ضمن خدمت |
حداقل امتیاز ارزیابی |
حداقل صلاحیت‌های عمومی، تخصصی و حرفه‌ای |
|
1 |
حداقل 2 سال |
گذراندن حداقل 120 ساعت دوره‌های آموزشی ضمن خدمت فرهنگیان |
حداقل امتیاز ارزیابی عملکرد در دو سال 75 درصد |
حداقل 60 درصد از هر کدام از صلاحیت‌های عمومی، تخصصی و حرفه‌ای معلمی |
|
2 |
سابقه کاری حداقل 6 سال و چهار سال سابقه در رتبه 1 |
گذراندن حداقل 180 ساعت دوره‌های آموزشی ضمن خدمت فرهنگیان |
حداقل ارزشیابی 80 درصد (امتیاز سه سال اخیر نباید از 75 کمتر باشد.) |
حداقل 65 درصد از هر کدام از صلاحیت‌های عمومی، تخصصی و حرفه‌ای معلمی |
|
3 |
سابقه کاری حداقل 12 سال و سه سال سابقه در رتبه 2 |
گذراندن حداقل 150 ساعت دوره‌های آموزشی ضمن خدمت فرهنگیان |
حداقل ارزشیابی 85 درصد |
حداقل 70 درصد از هر کدام از صلاحیت‌های عمومی، تخصصی و حرفه‌ای معلمی |
|
4 |
سابقه کاری حداقل 18 سال و سه سال سابقه در رتبه 3 |
گذراندن حداقل 120 ساعت دوره‌های آموزشی ضمن خدمت فرهنگیان |
حداقل 90 درصد امتیاز ارزیابی در رتبه 3 |
حداقل 75 درصد از هر کدام از صلاحیت‌های عمومی، تخصصی و حرفه‌ای معلمی |
|
5 |
سابقه کاری حداقل 24 سال و سه سال سابقه در رتبه 4 |
گذراندن حداقل 100 ساعت دوره‌های آموزشی ضمن خدمت فرهنگیان |
حداقل 90 درصد امتیاز ارزیابی در رتبه قبلی |
حداقل 85 درصد از هر کدام از صلاحیت‌های عمومی، تخصصی و حرفه‌ای معلمی |
طرح رتبه بندی معلمان تاثیر قابل توجهی بر افزایش حقوق آنان دارد. اما میزان افزایش حقوق هرفرد با توجه به چه چهارچوبی تعیین می‌شود؟ درصد افزایش حقوق معلمان بر اساس رتبه‌ای که در این طرح کسب می‌کند، تعیین می‌شود. بر اساس آیین نامه اجرایی نظام رتبه بندی معلمان، میزان افزایش حقوق بر حسب رتبه معلمان به شرح زیر است:
طرح رتبه‌بندی معلمان به عنوان یک راهکار جامع برای بهبود کیفیت آموزشی و تشویق معلمان به تقویت مهارت‌ها در جهت تدریس، تعلیم و تربیت اصولی و هدفمند دانش آموزان با کمک روش‌های به روز طراحی شده است.
این طرح با تمرکز بر ارزیابی دقیق صلاحیت‌های عمومی، تخصصی و حرفه‌ای معلمان، شرایطی فراهم آورده است تا مدیران، معاونان و معلمان مدارس بر اساس عملکرد و توانمندی‌هایشان به رتبه‌های مختلف ارتقا یابند. مدیر مدرسه، معاون مدرسه، مربی تربیتی و معلمان می‌توانند با توجه به نمرات کسب شده در آزمون‌های کتبی و عملی، دستاوردهای شغلی خود را توسعه دهند و از مزایای مالی و رفاهی بهتری برخوردار شوند.
تاثیرات مثبت این طرح شامل افزایش حقوق و بهبود شرایط شغلی معلمان است که می‌تواند به ارتقا کیفیت تدریس و رضایت شغلی در محیط‌های آموزشی منجر شود. با توجه به اهمیت و ضرورت این طرح، مهم است که معلمان به دقت به فرآیندها و شرایط مورد نیاز برای شرکت در آزمون‌ها و کسب رتبه‌های مختلف توجه کنند و در جهت بهبود مستمر عملکرد خود گام‌هایی سازنده بردارند.
