موضوعات مرتبط با وزارت آموزش و پرورشوزارت آموزش و پرورش در هر کشور به عنوان یک سازمان کلیدی و موثر شناخته می‌شود. این سازمان مسئولیت ارتقا و توسعه سطح آموزش و پرورش در جوامع را عهده دار است. وزارت آموزش و پرورش به عنوان مرجع اصلی در زمینه‌های آموزشی و تربیتی، مسئول تدوین و اجرای سیاست‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و استانداردهای آموزشی در سراسر کشور است. در این مطلب قصد داریم تاریخچه، اهداف و وظایف سازمان وزارت آموزش و پرورش در ایران را با شما به اشتراک بگذاریم.
وزارت آموزش و پرورش، به عنوان یکی از مهمترین سازمان‌های دولتی، مسئولیت پیشبرد بخش آموزش و پرورش در جامعه را برعهده دارد. این سازمان با هدف ارتقا سطح دانش عمومی و تخصصی و ترویج ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی در تلاش است تا تمام اقشار جامعه از مزایای توسعه دانش و ایجاد فرصت‌های آموزشی برابر برخوردار شوند.
وظایف این سازمان از تربیت نیروهای متخصص و متعهد برای وزارت گرفته تا تدوین برنامه‌های آموزشی، نظارت بر عملکرد مدارس و تأمین منابع مالی و انسانی لازم برای بهبود آموزش، از اهمیت بسیاری در کشور برخوردار است. وجود این سازمان به عنوان یکی از پایه‌های اصلی توسعه فرهنگی و اجتماعی کشور، امری حیاتی و ضروری است که به منظور پیشرفت و رشد پایدار جامعه همواره نیازمند حمایت و توجه مراجع مسئول است.
وزارت آموزش و پرورش، با تمرکز بر ارتقا و بهبود کیفیت آموزش و پرورش، به‌عنوان نهادی مرکزی در سیاست‌گذاری و اجرای برنامه‌های آموزشی، نقش مهمی را در شکل‌دهی به آینده نسل‌های جوان ایفا می‌کند. این سازمان علاوه بر ارائه آموزش عمومی، با ارائه آموزش‌های تخصصی و فنی، نیازهای جامعه را نیز در نظر می‌گیرد و سعی در ایجاد همخوانی بین آموزش و نیازهای بازار کار دارد. از این رو، وجود و فعالیت این سازمان از اهمیت بالایی برخوردار است و تأثیرگذاری گسترده‌ای بر روند توسعه و پیشرفت کشور دارد.
شکل‌گیری وزارت آموزش و پرورش در ایران در دوره‌های مختلفی اتفاق افتاده و در تمامی این دوران با تغییرات متعدد در ساختار و نامگذاری این وزارت خانه همراه بوده است. سابقه این نهاد در ایران به سال 1289 یعنی زمان تأسیس نخستین دارالفنون کشور بازمی‌گردد. دارالفنون در ابتدا به عنوان یک نهاد تحصیلی و فرهنگی با نقش بسیار مهم در زمینه‌های علمی و ادبی، آغاز به کار کرد و پس از چهار سال، یعنی در سال 1293 مسئولیت مدیریت امور علمی و فرهنگی به وزارتی تازه تاسیس به نام وزارت علوم سپرده شد.
با پایه‌گذاری دارالفنون، فرآیندی آغاز شد که در مدت 167 سال به وجود وزارت آموزش و پرورش کنونی انجامید. در طول این دوران، وزارتخانه‌های مختلفی با نام‌ها و وظایف مختلف تشکیل شدند. روند این تغییر نام و مسئولیت از وزارت علوم و تحقیقات، به وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه، سپس وزارت فرهنگ و در آخر به وزارت آموزش و پرورش در سال 1343 منجر شد.
در سیر تشکیل و تکامل این وزارت چندین و چند قانون وضع شده است. ابتدا در سال 1289 به موجب قانونی جدید اولین تشکیلات وزارت فرهنگ و شورای معارف شکل گرفت. سپس در سال 1290 قانون اساسی معارف به تصویب رسید و نخستین شورای معارف در سال 1300 با اختیارات گسترده و اعضای جدید تشکیل شد.
در سال 1317 شورای معارف به شورای عالی فرهنگ تغییر نام داد و در نهایت با تفکیک وزارت هنر از شورای فرهنگ لزوم شکل گیری سازمانی تحت عنوان سازمان وزارت آموزش و پرورش احساس شد. وزارت معارف که پیش از این به وزارت فرهنگ تغییر نام داده بود به وزارت آموزش و پرورش تغییر نام داد. این سازمان هنوز هم به همین نام فعال است.
در بررسی تاریخچه شکل گیری این سازمان دریافتیم که تاسیس دارالفنون و وزارت علوم نخستین قدم برای تاسیس سازمان وزارت آموزش و پرورش کنونی بود. این وزارت خانه در طول سال‌ها با توسعه و تغییرات بسیار، تغییر نام داد و با پذیرش مسئولیت‌های بیشتر و گسترده‌تر نهایتا در سال 1343 به وزارت آموزش و پرورش تبدیل شد.
تحولات و تغییرات در نام و مسئولیت‌های وزارت آموزش و پرورش نشان می‌دهد که این نهاد از زمان تأسیس دارالفنون تا به امروز، پیشرفت چشمگیری را تجربه کرده است و همواره سعی در بهبود کیفیت آموزش و پرورش و ارتقا سطح دانش و مهارت جامعه داشته است.
ماده 1
تقویت و تثبیت مبانی اعتقادی و معنوی دانش‌آموزان از طریق آموزش اصول و معارف دین اسلام و مذهب جعفری اثنی عشری بر پایه عقل، قرآن و سنت معصومین (ع).
** تبصره 1: وزارت آموزش و پرورش باید طبق اصل 12 قانون اساسی در مناطقی که پیروان دیگر مذاهب اسلامی سکونت دارند، ترتیبی اتخاذ کند که آموزش‌های دینی دانش‌آموزان مطابق فقه مذهب آنان باشد.
** تبصره 2: اقلیت‌های دینی بر اساس اصل 13 قانون اساسی، در تالیف و تدریس کتب دینی خود در مدارس با نظارت وزارت آموزش و پرورش آزاد هستند.
رشد فضایل اخلاقی و تربیت دانش‌آموزان بر پایه تعالیم اسلام، تبیین ارزش‌های اسلامی و پرورش دانش‌آموزان بر اساس آن‌ها، تقویت روحیه اعتماد به خدا و خودباوری، ایجاد روحیه تعبد دینی و التزام عملی به احکام اسلامی، بهبود بینش سیاسی بر مبنای اصل ولایت فقیه برای مشارکت آگاهانه در سرنوشت کشور، ایجاد شرایط لازم برای حفظ استقلال فرهنگی، اقتصادی و سیاسی از طریق آموزش علوم و فنون مورد نیاز جامعه بر اساس اولویت‌ها، شکوفا کردن استعدادها و تقویت روحیه تحقیق و خلاقیت در زمینه‌های مختلف علمی و فرهنگی، تقویت روحیه عدالت‌پذیری و عدالت‌گستری، مبارزه با تبعیض و حمایت از مظلومان، تقویت روحیه دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر، پاسداری از قداست خانواده، احترام به قانون و حمایت از حقوق مردم، تقویت روحیه تعاون، انفاق، ایثار، صرفه‌جویی و پرهیز از اسراف، و تقویت حس مسئولیت و نظم و انضباط.
آموزش و پرورش به دو بخش کلی آموزش عمومی و آموزش نیمه‌تخصصی تقسیم می‌شود و وزارت آموزش و پرورش مسئول اجرای آن خواهد بود.
آموزش عمومی شامل ایجاد مهارت‌های لازم در خواندن و نوشتن، آموزش مبانی اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی، علمی و هنری به‌گونه‌ای که هر فرد به‌طور عمومی به آن‌ها نیاز دارد.
آموزش نیمه‌تخصصی به دو بخش علمی و علمی-عملی (فنی و حرفه‌ای) تقسیم می‌شود:
1. آموزش علمی: آموزش‌هایی که ضمن تکمیل آموزش‌های عمومی، با تقویت روحیه استدلال و تفکر، فرد را برای یادگیری علوم نظری آماده می‌کند و او را برای ادامه تحصیل در سطوح عالی‌تر مهیا می‌سازد.
2. آموزش علمی-عملی (فنی و حرفه‌ای): آموزش‌هایی که فرد را با مهارت‌های کاربردی و عملی برای اشتغال در حرفه‌ای خاص آماده می‌کند یا کارایی افراد شاغل را افزایش می‌دهد.
**تبصره 1: برای گسترش آموزش‌های علمی-عملی (فنی و حرفه‌ای) و ایجاد جاذبه برای این نوع آموزش‌ها، باید امکان ادامه تحصیل فارغ‌التحصیلان این بخش تا بالاترین سطوح آموزشی فراهم شود.
**تبصره 2: تمامی وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی موظفند برای اجرای مفاد این ماده در چارچوب ضوابط کلی آموزشی کشور با وزارت همکاری کنند.
بر اساس تقدم رتبی تزکیه بر تعلیم، تربیت اسلامی در نظام آموزش و پرورش جایگاه ویژه‌ای دارد. علاوه بر انتخاب معلمانی که با صفات کریمه، برای تقویت بنیه تربیتی نظام، واحد امور تربیتی در سطح معاونت وزارت تشکیل می‌شود.
برخورداری از آموزش‌های عمومی برای کلیه دانش‌آموزان کشور باید به گونه‌ای باشد که بر حسب استعداد و جنسیت، بتوانند از تعلیمات مناسب جهت شکوفایی خلاقیت‌ها بهره‌مند شوند.
آموزش‌های نظری باید به نحوی برنامه‌ریزی و اجرا شود که دانش‌آموزان، ضمن تمرین و کارهای عملی و تجربی، متناسب با سن و جنسیت و رشته تحصیلی خود، حداقل یک مهارت مورد نیاز جامعه را کسب کنند.
به منظور گسترش و توسعه آموزش و پرورش کشور، زمینه‌های جلب مشارکت مردم در امر آموزش و پرورش از هر طریق ممکن فراهم شود.
**تبصره 1: وزارت مکلف است به اشخاص حقیقی و حقوقی که دارای صلاحیت‌های علمی و اخلاقی بوده و متقاضی تاسیس و اداره مدارس ابتدایی، راهنمایی و متوسطه با هزینه خود و همیاری مردم و اولیاء دانش‌آموزان هستند و متعهد شوند که در چارچوب سیاست‌ها و اهداف جمهوری اسلامی ایران فعالیت کنند، مجوزهای لازم را اعطا کند. حدود صلاحیت علمی و اخلاقی متقاضیان به تصویب مجلس شورای اسلامی خواهد رسید.
وزارت، به گزینش و تربیت بهترین و کارآمدترین معلمان برای دوره ابتدایی اقدام می‌نماید.
در جهت تأمین اهداف تربیتی، آموزشی و هنری کودکان و نوجوانان، هماهنگی و همکاری وزارت ارشاد اسلامی و سازمان صدا و سیما الزامی است.
**تبصره 1: آیین‌نامه اجرایی این ماده توسط وزارت آموزش و پرورش، وزارت ارشاد اسلامی و سازمان صدا و سیما تهیه و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
باشگاه دانش‌پژوهان جوان: باشگاه دانش‌پژوهان جوان نهادی وابسته به سازمان وزارت آموزش و پرورش است که در برگزاری المپیادهای علمی دانش آموزی و شناسایی و پرورش استعدادهای برتر دانش‌آموزی نقش دارد.
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی مسئول تدوین کتب درسی، ارائه برنامه‌های درسی و تولید محتوای آموزشی برای مدارس ایران است.
سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور: این سازمان وظیفه نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس ایران را برعهده دارد و به بهبود زیرساخت‌های فیزیکی و تجهیزاتی مدارس برای بهبود عملکرد و کیفیت آموزشی می‌پردازد.
سازمان آموزش و پرورش استثنایی: سازمان آموزش و پرورش استثنایی به ارائه خدمات آموزشی و پرورشی به دانش‌آموزان با نیازهای ویژه و استثنایی مشغول است و برنامه‌های خاصی برای توانمندسازی و حمایت از این دانش‌آموزان ارائه می‌دهد.
سازمان دانش‌آموزی: سازمان دانش‌آموزی نهادی عمومی، غیردولتی و وابسته به سازمان وزارت آموزش و پرورش است که به ترویج مهارت‌های اعتقادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و هنری در میان دانش‌آموزان مشغول است.
سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان: این سازمان با نام سمپاد به شناسایی و پرورش دانش‌آموزان با استعدادهای درخشان و بهره هوشی بالا می‌پردازد. این سازمان در میان مردم با نام مدرسه تیزهوشان شناخته می‌شود.
سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک: سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک مسئول تدوین و اجرای برنامه‌های آموزشی و پرورشی برای کودکان پیش‌دبستانی و مهدکودک‌ها است و هدف آن فراهم‌آوردن زمینه‌های لازم برای رشد و توسعه همه‌جانبه کودکان زیر 6 سال است.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان: این کانون یک نهادی فرهنگی است که به ترویج کتاب‌خوانی، هنر، و فعالیت‌های فرهنگی و هنری در میان کودکان و نوجوانان می‌پردازد و برنامه‌های متنوعی برای تقویت خلاقیت و آموزش کودک و نوجوان ارائه می‌دهد.
واحد سازمانی مدارس عادی دولتی وزارت آموزش و پرورش: این واحد سازمانی مدیریت و نظارت بر مدارس عادی دولتی را بر عهده دارد و تلاش می‌کند تا با ارائه برنامه‌های آموزشی مناسب، کیفیت تحصیلی دانش‌آموزان را بهبود بخشد.
سازمان مدارس غیردولتی و مشارکت‌های مردمی و خانواده: این سازمان به نظارت و حمایت از مدارس غیردولتی می‌پردازد و همچنین برنامه‌هایی برای افزایش مشارکت‌های مردمی و خانواده‌ها در فرآیند آموزش و پرورش دانش‌آموزان تدوین و اجرا می‌کند.
سازمان نهضت سوادآموزی: سازمان نهضت سوادآموزی نهادی وابسته به وزارت آموزش و پرورش است که از ابتدا با هدف ریشه‌کن کردن بی‌سوادی در جامعه مشغول به فعالیت شد. این سازمان برای سوادآموزی به افراد بزرگسال از تحصیل جامانده و گروه‌های محروم جامعه برنامه ریزی می‌کند.
دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی: این دانشگاه به تربیت و آموزش معلمان و دبیران برای مدارس هنرستان و فنی‌حرفه‌ای می‌پردازد و برنامه‌ریز آموزش و پژوهش در زمینه تربیت دبیران متخصص است.
دانشگاه فرهنگیان: دانشگاه فرهنگیان مسئولیت تربیت معلمان در تمامی مقاطع تحصیلی و تعلیم نیروی انسانی وزارت آموزش و پرورش را برعهده دارد. همچنین این نهاد وابسته برنامه‌های آموزشی و تربیتی متعددی را برای ارتقا کیفیت آموزش و پرورش در کشور ارائه می‌دهد.
