موضوعات مرتبط با کشور مراکش
مراکش نام کشوری در شمال غربی قاره آفریقا است که در زبان انگلیسی به آن Morocco و در زبان عربی به آن المغرب گفته می‌شود. همچنین این کشور در زبان‌های مختلف، به نام‌های دیگری مانند موراکوش (Murakuc) و آمازیغی نیز شناخته می‌شود. واژه مراکش از نام پایتخت پیشین آن که هم اکنون نیز یکی از استان‌های این کشور به شمار می‌رود اتخاذ شده و در گذشته حتی در ایران نیز به نام مغرب شناخته می‌شد. کشوری که تحت استعمار مستقیم فرانسه است و نام رسمی آن در سازمان ملل، پادشاهی مراکش ثبت گردیده است. مراکش با جمعیتی بیش از 30 میلیون نفر و حکومتی از نوع پادشاهی مشروطه، شعار «الله، وطن، شاه» را به عنوان شعار ملی کشور ثبت کرده و پایتخت فعلی آن، شهر «رباط است». در این مطلب قصد داریم به تمامی اطلاعات مهم درباره این کشور آفریقایی بپردازیم.
منطقه‌ای که امروزه کشور مراکش در آن قرار دارد، از دیرباز محل استقرار قبایل مختلف بوده و تاریخ این کشور را باید به سه دسته تقسیم نمود. نخست تاریخ قبیله‌ای این کشور است که مناطق مختلف آن به صورت پراکنده در اختیار قبایل مختلف بوده، دوم زمان شکل گیری حکومت‌های واحد در قرن 19 و 20 میلادی و سوم تاریخ معاصر و چگونگی استعمار توسط فرانسه! در اینجا به هر سه بخش اشاره خواهیم کرد.
پیش از اسلام در این منطقه، قبایل بربری یا آمازیغ در کنار قبایل دیگری مانند فنیقی، کارتاژی، رومانی، وندالی و بیزانسی در کنار هم بودند و با یکدیگر مراوده داشتند. پس از آمدن اسلام، اغلب مردم این ناحیه با پذیرش اسلام، تحت امر حکومت اسلامی شرق قرار گرفتند. در سال 170 شمسی (قرن هشتم میلادی)، ادریس بن عبدالله بن الحسن ابن علی که خود را از نوادگان امام علی معرفی می‌کرد، در حال فرار از خلفای عباسی به این منطقه آمد و مورد پذیرش مردم این ناحیه قرار گرفت. به طوری که پس از مدتی مردم آن ناحیه ایشان را به عنوان امیرالمومنین خود پذیرفتند و به این ترتیب، نخستین حکومت مستقل از شرق، تحت عنوان حکومت ادریسیان در این ناحیه تشکیل شد.
حکومت ادریسیان تا ۹۷۴ میلادی بر مراکش حاکم بود. سپس قدرت از عرب‌ها صلب شده و به اتحادیه قبایل بربر تحت عنوان مغراوه منتقل شد. از سال 1073 مجدداً حکومتی اسلامی به نام مرابطان در این کشور بر قرار گردید. مرابطان نیز توسط گروهی اسلامی از تبار بربرها به نام موحدون در سال ۱۱۴۷ به پایین کشیده شدند و موحدون نیز، جای خود را در سال 1258 میلادی، به قبیله‌ای از بربرهای چادرنشین زناته به نام مرینیان دادند. در سال 1420 میلادی، قبیله‌ای از همین تبار بربرهای زناته به نام وطاسیان حکومت را به دست گرفتند و در سال 1554 نیز، قدرت را به سعدیون واگذار کردند. سال 1666 خاندان علویان بر این ناحیه حکم فرما شدند و تا امروز، پادشاهان این کشور از همین دودمان هستند.
قرن 19 میلادی، قرن رقابت کشورهای اروپایی بر سر استعمار کشورهای دیگر بود. مراکش نیز در این زمان، تحت استعمار سه کشور اسپانیا، پرتغال و فرانسه قرار گرفت. در سال‌های 1873 تا 1912 پادشاهان حسن اول، عبدالعزیز و مولا حفیظ در راس قدرت بودند و استقلال مراکش را با وجود نفوذ زیاد کشورهای استعمارگر (بخصوص فرانسه) حفظ کردند. با کنار گذاشته شدن اسپانیا و پرتغال، فرانسه تنها قدرت با نفوذ در این منطقه شد که با امضای معاهده الجزیره در سال 1906 میلادی، رسماً به اشغال این کشور می‌پردازد. اشغال مراکش و از بین رفتن استقلال این کشور، خلاف خواسته مردم این منطقه بود و مبارزات مردمی علیه این اشغال، تا سال‌های 1927 به صورت پراکنده ادامه داشت.
اشغال فرانسه و از بین بردن استقلال مراکش باعث شد که اعتراض مردم و مبارزات پراکنده آنان علیه این قدرت نفوذی تا سال‌ها ادامه پیدا کند. تا اینکه در سال 1927 میلادی، محمد بن یوسف (ملک محمد پنجم) بر تخت سلطنت نشست و به مخالفت و مبارزه علنی با دولت فرانسه پرداخت. این مخالفت پادشاه جدید، روحیه‌ای جدید به مردم برای مبارزه داد؛ به همین جهت، مردم این پادشاه را به عنوان یک قهرمان ملی پذیرفتند و قیام آن‌ها علیه فرانسه شدت گرفت. فرانسه ابتدا با استفاده از الجلاوی‌ها اقدام به حذف و تبعید ملک محمد پنجم نمودند و او را به ماداگاسکار تبعید کردند؛ اما همین مسئله، جرقه‌ای برای قیام الجزایر گردید و فرانسه به دلیل همبستگی مردم، تسلیم خواسته آنان شده و اقدام به بازگرداندن محمد بن یوسف بر تخت شاهی و پذیرش استقلال مراکش نمود. به این ترتیب، در تاریخ ۳ مارس ۱۹۵۶ فرانسه استقلال کشور مراکش را به رسمیت شناخت.
موقعیت جغرافیایی مراکش در طول تاریخ، نقش مهمی در سرگذشت این کشور داشته است. این کشور نزدیک‌ترین کشور آفریقایی به اروپا است و به واسطه تنگه جبل‌الطارق از آن جدا گردیده است؛ به طوری که فاصله آن تا اسپانیا تنها 15 کیلومتر است و از جنوب اسپانیا، سواحل مراکش به وضوح قابل مشاهده است. شمال این کشور دریای مدیترانه قرار گرفته که در کنار آن، تنگه جبل‌الطارق به طول 443 کیلومتر، حد فاصل دریا تا اقیانوس اطلس را پوشش می‌دهد. در غرب مراکش اقیانوس اطلس قرار دارد و همسایه‌هایی که مرز خاکی با آن دارند، شامل الجزایر در شرق و صحرای غرب (مورد مناقشه) و موریتانی در جنوب هستند.
کشور مراکش از نظر اقلیم، مشابه دیگر کشورهای اقیانوسی معتدل و بارانی است. در شمال این کشور، بخاطر مجاورت با دریای مدیترانه، آب و هوای مدیترانه‌ای حکم فرماست و بادهای مدیترانه‌ای از شمال به سمت مرکز این کشور می‌وزند. در غرب این کشور آب و هوای اقیانوسی جریان دارد و قسمت‌های مرکزی آن نیز دارای آب و هوای قاره‌ای هستند. قسمت جنوبی مراکش، بخش بیابانی آن است؛ چرا که در مجاورت صحرای بزرگ آفریقا قرار گرفته و بارش در آن منطقه تقریباً صفر است. در مرکز مراکش، رشته کوه‌های اطلس واقع شده که بیشترین بارندگی در سال نیز در همان نواحی رخ می‌دهد.
شمار مردم مراکش با در نظر گرفتن صحرای غربی (منطقه مورد مناقشه با جبهه آزادی‌بخش پولیساریو) در حدود 37.1 میلیون نفر است که از این جمعیت، 63% آن در شهرها و 37 درصد آن در روستاها زندگی می‌کنند. اغلب مردم این کشور مسلمان و بر اساس آمارها، نیمی از آن‌ها بی‌سواد مطلق هستند. آمار بی‌سوادی 50 درصدی، یکی از نقاط ضعف دولت این کشور در سازمان ملل به شمار می‌رود. عمق فاجعه زمانی از این فراتر می‌رود که آمارها نشان می‌دهند از جمعیت بی‌سواد این کشور، 62 درصد آن‌ها زنان جامعه و 38 درصد آن‌ها، مردان هستند. به عبارت دیگر در این کشور، حدود 11 میلیون زن و 7 میلیون مرد بی‌سواد وجود دارد. همچنین نرخ بیکاری در این کشور نیز 22% از جمعیت فعال آن است.
آنچه درباره فرهنگ مردم مراکش مشهود است، این است که اغلب جمعیت آن افرادی مذهبی با پیشینه مذهبی-ملی هستند. این را از قانون اساسی و سیاست‌های این کشور طی سده‌های گذشته میتوان دریافت. مردم مراکش از دیرباز با نفوذ فرهنگ بیگانه (بخصوص فرهنگ غربی) به این کشور مبارزه می‌کردند و بنیان اساسی کشور خود را نیز بر مبنای حفظ فرهنگ ملی در کنار توسعه اسلامی قرار داده‌اند. تنها مذهب و فرهنگی که توسط مردم مراکش به تمامی پذیرفته شد و باعث اتحاد قبایل از گذشته تا امروز گردید، فرهنگ اسلام بود که هم بر آماغیزهای بربر و هم بر سامی‌های عرب تاثیر گذاشت و تمام آن‌ها را تحت حاکمیت یک حکومت ملی-مذهبی، متحد نمود.
بعد از سال 1956 و استقلال مراکش، اولین قانون اساسی این کشور در سال 1962 با رفراندوم بزرگی که برگزار شد به تصویب رسید. بر اساس این رفراندوم، پادشاه بالاترین مرجع سیاسی و مذهبی کشور به شمار می‌رود. پادشاهی در مراکش از ابتدا با مذهب آمیخته بوده و امروزه نیز پس از 1200 سال پادشاهی، همچنان پادشاه کشور، امام و پیشوای دینی مردم نیز هست. پادشاه کنونی مراکش ملک محمد ششم است که از سال 1999 تا کنون، در این سمت قرار دارد.
نوع حکومت مراکش نیز بر اساس قانون اساسی، پادشاهی مشروطه است که بر اساس پارلمان دو مجلسی ساختار یافته و قدرت را از نظر اجتماعی به مردم تنفیذ می‌کند. قانون اساسی مراکش تا کنون 5 بار مورد بازبینی و ویرایش قرار گرفته و هر بار، این ویرایش به رفراندوم گذاشته شده است. آخرین رفراندوم برای ویرایش نهایی آن، در تاریخ 13 سپتامبر 1996 برگزار شد.
واحد پول مراکش درهم است. هر درهم مراکش به صد سانتیمات تقسیم می‌شود. اقتصاد کشور مراکش پیرامون چند محور اصلی کشاورزی، ماهیگیری، تجارت و گردشگری می‌گردد. طول بسیار زیاد سواحل اقیانوسی در این کشور، باعث ایجاد موقعیت‌های عالی برای صید انواع موجودات آب‌زی در آن گردیده است. به همین خاطر در اغلب مناطق ساحلی مراکش، صید از جمله مهم‌ترین مشاغل به شمار می‌رود. امروزه مراکش یکی از اصلی‌ترین صادر کنندگان انواع ماهی ساردین و ماهی مرکش و هشت پا به اروپا و آمریکا است.
تولید ناخالص داخلی مراکش در سال 2023 حدود 138 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که اقتصاد این کشور را در رتبه 62 کشورهای جهان از نظر اقتصادی قرار می‌دهد. نزدیکی مراکش به اروپا (اسپانیا و فرانسه) از سمت شمال، باعث روابط گسترده اقتصادی این کشور با اروپا و صادرات کم هزینه به آن‌ها (بخصوص فرانسه) می‌شود. امروزه فرانسه یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری در مراکش به شمار می‌آید.
با وجود آن که بزرگ‌ترین شهر مراکش از حیث مساحت و جمعیت، کازابلانکا است؛ اما پایتخت سیاسی آن شهر رَباط در شمال غربی آن است. رباط دومین شهر پر جمعیت مراکش با 1.6 میلیون جمعیت و مرکز استان رباط سلا زمور زعیر است که در خط ساحلی اقیانوس اطلس قرار گرفته و یکی از مهم‌ترین شهرهای مراکش از نظر اقتصادی، گردشگری و سیاسی به شمار می‌آید. مقر سازمان آیسسکو (سازمان علمی فرهنگی کنفرانس اسلامی) نیز در همین شهر است. شهر رباط در دهانه رودخانه بزرگ بو رگ رگ (Bou Regreg) ساخته شده و صنایع اصلی آن، صنعت گردشگری، صنایع غذایی و نساجی است.
دین رسمی مردم مراکش بر اساس قانون اساسی آن اسلام است. اما از نظر مذهبی، تنوع عقیده در آن آزاد است. اکثر قریب به اتفاق مردم مراکش، مذهب مالکی (یکی از شاخه‌های اهل سنت اسلام) را به عنوان مذهب خود می‌شناسند و شیعیان در آنجا در اقلیت هستند. همچنین تعداد 250 هزار یهودی نیز در کشور مراکش سکونت دارند که به عنوان جمعیت یهودیان مراکش شناخته می‌شوند.
جمعیت مراکش به صورت کلی از دو قوم مختلف سامی (عرب) و آمازیغی (بربر) تشکیل می‌شود که از دیرباز در همین منطقه ساکن بوده‌اند. به همین دلیل در این کشور میتوان دو زبان عربی و آمازیغی را به عنوان زبان‌های رسمی به شمار آورد که اکثر جمعیت آن، به یکی از این دو زبان سخن می‌گویند. یکی از شهرهای مذهبی مراکش، شهر فاس است که از دیرباز به عنوان قطب مذهبی آن کشور، در نظر گرفته شده و امروزه نیز، بسیاری از بنیان‌های مذهبی جهت آموزش فقه مالکی و علوم قرآنی در آن واقع شده‌اند.
