موضوعات مرتبط با جنگ روسیه و اوکراین
در تاریخ ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ حمله نظامی همه جانبه روسیه به اوکراین، نگاه جهانیان را معطوف به جنگی کرد که باعث شد بسیاری از کشورهای جهان و بخصوص کشورهای اروپایی تحت تاثیر آن قرار بگیرند. برای بررسی علت جنگ روسیه و اوکراین، باید به 8 سال پیش از این تاریخ بازگردیم و جریانات به وقوع پیوسته پس از انقلاب 2014 اوکراین (که به انقلاب نارنجی مشهور است) را دقیق‌تر بررسی کنیم. انقلابی که با سرنگونی رئیس جمهور پیشین اوکراین یعنی ویکتور یانوکویچ به وقوع پیوست و سرآغازی بر تحولات بعدی این کشور بود. در این مطلب، به تمامی عواملی که باعث تیره شدن روابط این دو کشور گردید و سرانجام این جنگ طولانی را به همراه آورد، اشاره خواهیم داشت.
کشور اوکراین یکی از سرزمین‌هایی بود که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اعلام استقلال کرد و در سال 1991 در پی یک همه پرسی، به عنوان کشوری مستقل به رسمیت شناخته شد. این کشور که در شرق روسیه قرار دارد، از جمله کشورهای اروپایی است که به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، از همان ابتدا محل مناقشات متعدد بین روسیه و اروپا قرار گرفته بود و برای حفظ استقلال و تمامیت ارزی، سیاستی متعادل و میانه بین شرق و غرب اتخاذ کرد و این سیاست‌های دوگانه، باعث تعارضات بسیاری در میان مردم شهرهای مختلف این کشور و دوگانگی شدید در بخش‌های مختلف آن گردید.
ویکتور یانوکوویچ رهبر حزب مناطق اوکراین و رئیس جمهور پیشین این کشور، یکی از افرادی بود که گرایش‌های بیشتری به سمت ارتباط با شرق یعنی روسیه و متحدانش داشت. این رئیس جمهور از امضای توافق‌نامه‌ای مبتنی بر تجارت آزاد با اتحادیه اروپا که مورد حمایت اکثر اعضای پارلمان اوکراین بود امتناع کرد و باعث برانگیخته شدن خشم بخشی از مردم شد. در پی این ماجرا انقلابی در سال 2014 در اوکراین به وقوع پیوست که از آن به عنوان انقلاب نارنجی‌ها یاد می‌شود. با پیروزی این انقلاب یانوکوویچ و طرفدارانش سرکوب شدند و دولتی جدید با سیاست‌های غرب‌گرایانه بر سر کار آمد.
با وقوع انقلاب سال 2014 در اوکراین، دولت روسیه که از حرکت اوکراین به سمت کشورهای اروپایی و محدود شدن دسترسی روسیه به دریای سیاه ناراضی بود، شبه نظامیان جدایی طلب فعال در جمهوری خلق دونتسک و جمهوری خلق لوهانسک را برای فشار بر دولت جدید اوکراین حمایت کرد و در فوریه 2014 با حمله نظامی به شبه‌جزیره کریمه در جنوب شرقی اوکراین، این منطقه را تحت تصرف خود در آورد. شبه جزیره کریمه منطقه روس نشین اوکراین بود که از اکثریت مردم آن، با پیوستن به روسیه موافق بودند.
پس از تسخیر کریمه، سرگئی آکسینوف به عنوان نخست وزیر جدید این منطقه انتخاب شد و حمایت نظامی روسیه برای حفظ این دولت خودمختار ادامه داشت. اولکساندر تورچینوف رئیس‌جمهور موقت اوکراین در آن زمان نخست وزیری آکسینوف را غیر قانونی اعلام کرد و حمله روسیه به منطقه کریمه را تجاوز به خاک اوکراین دانست. پس از فراهم آمدن زمینه‌های لازم، در ۱۶ مارس ۲۰۱۴ دولت روسیه یک همه‌پرسی برای پیوستن خاک کریمه به روسیه برگزار کرد که در آن 81% از مردم واجد شرایط شرکت کردند و بیش از 96% از آن‌ها، به پیوستن شبه جزیره کریمه به خاک روسیه رای مثبت دادند و دو روز بعد، ولادیمیر پوتین سند پیوستن این منطقه به روسیه را امضا کرد.
طبیعتاً پیوستن کریمه به روسیه پایان ماجرا نبود و کشورهای غربی از جمله بریتانیا و آمریکا این عمل روسیه را اشغال غیر قانونی خاک اوکراین اعلام کردند. از این رو در ادامه ماجرا، نزدیکی بیشتر اوکراین به اروپا و آمریکا باعث افزایش تنش‌ها در مرز روسیه و اوکراین گردید که در نهایت، در فوریه 2022 آتش جنگ زمینی همه جانبه بر افروخته شد. اگر بخواهیم دلایل جنگ روسیه و اوکراین را برشمریم، می‌توانیم به موارد زیر اشاره داشته باشیم:
ناتو یا سازمان پیمان آتلانتیک شمالی نام یک معاهده نظامی، اقتصادی بین 31 کشور جهان است که آن‌ها را متعهد به حمایت‌های گسترده از یکدیگر می‌کند و آمریکا به عنوان یکی از اصلی‌ترین و قوی‌ترین کشورهای این معاهده، نقش اساسی در انجام و گسترش آن داشته و دارد. پیوستن اوکراین به ناتو برای اوکراین به منزله داشتن حمایت از سوی 30 کشور غربی و تضمین حفظ تمامیت ارزی و برای روسیه نیز به معنای نزدیکی خطر آمریکا و متعهدانش بود. به همین خاطر یکی از اصلی‌ترین عوامل وقوع جنگ این دو کشور را می‌توان عضویت اوکراین به ناتو دانست.
انقلاب نارنجی باعث چرخش جریان‌های سیاسی اقتصادی اوکراین از شرق به غرب گردید و این مسئله می‌توانست به زیان منافع روسیه باشد. پس از این انقلاب و در سال 2019، اصلاحاتی در قانون اساسی اوکراین صورت گرفت که بازگشت اوکراین از سیاست‌های غرب‌گرایانه به اتحاد مجدد با روسیه را غیر ممکن می‌ساخت و این مسئله به معنای از دست رفتن همیشگی منافع روسیه در اوکراین بود.
اوکراین در زمان شوروی از مناطق استراتژیک آن کشور به شمار می‌رفت و با استقلال آن، پیوستگی اقتصادی این منطقه با روسیه دچار تزلزل‌های بسیاری شد. روسیه پس از هر حرکت اوکراین به سوی غرب، فشارهای اقتصادی فراوانی را به آن وارد می‌آورد؛ اما پس از اشغال کریمه توسط روسیه، این بار دولت جدید اوکراین صادرات خود به این کشور را کاهش داد و باعث بحران اقتصادی بین سال‌های 2014 تا 2016 در روسیه شد. پیوستن مردم به این اقدامات اقتصادی و برگزاری کمپین بزرگ «کالای روسی نخر» در اوکراین، از دیگر مسائلی بود که باعث تحریک روسیه به جنگ شد.
ولادیمیر پوتین یکی از سیاست‌مداران معتقد، مذهبی و ملی گرای روسیه است که انگیزه شخصی وی، بازگشت روسیه به دوران شکوه پیشین و قدرت اول جهان شدن است. پوتین قصد دارد با باز پس گرفتن مناطق روس نشین شرق اوکراین و افزودن آن به خاک روسیه و همچنین عقب راندن غرب از مرزهای خود، قدرت و منافع روسیه را تامین و تضمین نماید. باید بخاطر داشته باشیم که وابستگی اقتصادی بسیاری بین روسیه و اوکراین برقرار بود و از ابتدای تفکیک این کشورها، مناقشات بسیاری بر سر تک تک منافع مشترک در گرفته بود.
نبرد بین شرق و غرب به رهبری روسیه در شرق و آمریکا در غرب، با پایان جنگ سرد بین این دو کشور برای فتح فضا و تبدیل شدن چین به یک قدرت اقتصادی مهم در جهان وارد مراحل جدیدی شد که تاثیر آن را در جنگ جهانی اول، جنگ جهانی دوم و بسیاری از رخ‌دادهای بعد از آن می‌شد دید. آمریکا در صدد افزایش قدرت خود با نزدیک شدن به کشورهای اروپایی و افزایش نفوذ به شرق است. طبیعتاً روسیه نیز در مقابل به مبارزه علیه افزایش این نفوذ می‌پردازد و مایل است که قدرت و نفوذ خود را در مرزهای غربی افزایش دهد. تفاوت در این است که روسیه خواهان بازگشت مرزهای پیشین خود در غرب کشور و بازگشت به شکوه و قدرت از دست رفته است؛ اما آمریکا در قاره‌ای دیگر و به دور از مرزهای خود در حال گسترش نفوذ و افزایش قدرت است.
هدف روسیه از حمله به اوکراین هرگز فتح کامل این کشور نبوده و نیست؛ چرا که حکومت بر کشوری که مردمش مخالف حاکمانش باشند، ناممکن است و بخش عمده مردم در اغلب استان‌های اوکراین، خود را به طور کامل از روسیه و سیاست‌های آن جدا می‌بینند. هدف روسیه دور کردن خطر قدرت نظامی غرب (و به ویژه آمریکا) از مرزهای خود، حفظ امنیت مردم روسیه، آزاد سازی دو ایالت لوهانسک و دونتسک (که مانند کریمه از استان‌های روس نشین شرق اوکراین هستند) و نابودی گردان آزوف و شبکه مافیای یهودی در این کشور (که به اعتقاد روسیه عامل اصلی انقلاب نارنجی بوده) است و این اهداف از دیدگاه پوتین و حامیانش در روسیه، تنها با گزینه حمله نظامی میسر بودند. از زمان شروع جنگ تا به امروز، اتفاقات مختلفی رخ داده و نتایج زیر حاصل گردیده است:
• حمله نظامی روسیه به کریمه و تصاحب آن در سال 2014
• حمله نظامی روسیه به چنگگر در استان خرسون و بازپس‌گیری آن توسط ارتش اوکراین در دسامبر 2014
• تحریم اقتصادی روسیه توسط اوکراین و بحران اقتصادی این کشور در سال‌های 2014 تا 2016
• آغاز حمله نظامی روسیه به خاک اوکراین با هدف تصاحب کامل لوهانسک و دونتسک در سال 2022
• اشغال 18% از خاک اوکراین توسط روسیه تا نوامبر 2022
• فرار 2 میلیون اوکراینی و پناهنده شدن در کشورهای همسایه از 2022 تا کنون
• سرکوب اعتراضات مخالفان در روسیه و فشار بر رسانه‌های مستقل در این کشور
• حمله روسیه به کی‌یف و مقاومت ارتش اوکراین و دفع حمله در 26 فوریه 2022
• کمک‌های مالی و نظامی کشورهای عضو ناتو به ویژه آمریکا به ارتش اوکراین
• تحریم اقتصادی روسیه توسط کشورهای عضو اتحادیه اروپا و ناتو
• همه پرسی دولت روسیه در استان‌های اشغالی اوکراین برای پیوستن به روسیه
• امضای سند پیوستن استان‌های لوهانسک، دونتسک، خرسون و زاپوریژیا به روسیه توسط پوتین در سپتامبر 2022
• ایجاد مرز زمینی بین روسیه و کریمه با پیوستن مناطق اشغالی به خاک روسیه
• قطع دسترسی اوکراین از دریای آزوف
• ادامه تلاش‌های اوکراین برای بازپس‌گیری مناطق از دست رفته تا امروز
• 28 هزار کشته از هر دو طرف و 2768 اسیر اوکراینی در روسیه تلفات جنگ تا امروز است.
